Μορφολογία και συστηματική των Eriophyoidea (Acari: Prostigmata) της ελληνικής χλωρίδας

Abstract

Η υπεροικογένεια Eriophyoidea αποτελείται από τις οικογένειες Phytoptidae, Eriophyidae και Diptilomiopidae. Πρόκειται για τα μικρότερα γνωστά ακάρεα. Διακρίνονται από το σκωληκόμορφο σχήμα τους και τα δύο ζεύγη ποδιών σε όλα τα στάδια, χαρακτηριστικό μοναδικό ανάμεσα σε όλες τις γνωστές οικογένειες ακάρεων. Τα Eriophyoidea είναι αποκλειστικά φυτοφάγα είδη, που απαντώνται τόσο σε καλλιεργούμενα όσο και σε αυτοφυή φυτά. Στην πλειονότητα τους είναι εξειδικευμένα όσον αφορά στον ξενιστή τους, τρεφόμενα σε συγκεκριμένα φυτικά είδη ή μικρό αριθμό συγγενών μεταξύ τους ειδών, συχνά προκαλώντας εντυπωσιακά συμπτώματα. Πολλά από αυτά είναι σημαντικοί εχθροί καλλιεργούμενων φυτών. Για τον λόγο αυτό παρά το μικρό τους μέγεθος και τις δυσκολίες που αυτό συνεπάγεται, τα Eriophyoidea αποτέλεσαν αντικείμενο μεγάλου αριθμού μελετών τόσο στο παρελθόν όσο και τα τελευταία χρόνια. Ο σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η συμβολή στη μελέτη της ακαρεοπανίδας της ελληνικής χλωρίδας γενικότερα και των Eriophyoidea ειδικότερα. Ελήφθησαν δείγματα φυτών από τα περισσότερα γεωγραφικά διαμερίσματα της Ελλάδος. Η συλλογή των ακάρεων από τα δείγματα γινόταν άμεσα, με την χρήση στερεοσκοπίου. Μετά την έγκλειση σε μόνιμα μικροσκοπικά παρασκευάσματα, τα ακάρεα εξετάζονταν και απεικονίζονταν σε ερευνητικό μικροσκόπιο με την χρήση ειδικής, προσαρτημένης σε αυτό συσκευής σχεδίασης. Στο πρώτο μέρος εξετάζεται λεπτομερώς η μορφολογία των ελληνικών ειδών Eriophyoidea τα οποία ευρέθησαν. Μελετώνται το γναθόσωμα με τις ποδοπροσακτρίδες και τα χηληκέρατα, το πρόνωτο, τα πόδια, η ισχιοστερνική και η γεννητική περιοχή, η νωτιαία και η κοιλιακή όψη του οπισθοσώματος καθώς και όλοι οι επιμέρους χαρακτήρες οι οποίοι είναι απαραίτητοι για την συστηματική κατάταξη των Eriophyoidea. Η μελέτη της μορφολογίας αφορά κυρίως στα ακμαία, πρωτόγυνα θήλεα και άρρενα, ενώ γίνεται αναφορά και στην μορφολογία των ατελών σταδίων και των δευτερόγυνων θήλεων. Στο δεύτερο μέρος της παρούσας εργασίας μελετάται η συστηματική των ελληνικών ειδών Eriophyoidea. Τα ευρεθέντα ακάρεα κατατάσσονται σε οικογένειες, υποοικογένειες, αθροίσματα, γένη και είδη ενώ δίδονται οι σχετικές κλείδες. Όσον αφορά στις περιγραφές των ελληνικών ειδών, δίδονται λεπτομερής περιγραφή του πρωτόγυνου θήλεος καθώς και σύντομη περιγραφή του άρρενος (όπου αυτό ευρέθη), πρωτότυπες απεικονίσεις αυτών, η παγκόσμια γεωγραφική εξάπλωση τους, η εξάπλωση τους στην Ελλάδα, οι ξενιστές τους και τα συμπτώματα (αν υπάρχουν). Η μελέτη της συστηματικής των ακάρεων Eriophyoidea, που απαντώνται στην ελληνική χλωρίδα, έδειξε την παρουσία 103 ειδών και 33 γενών που ανήκουν και τις 3 οικογένειες. Συγκεκριμένα, από την οικογένεια Phytoptidae ευρέθησαν 5 είδη που ανήκουν στα γένη Novophytoptus, Trisetacus, Phytoptus και Mackiella. Από την οικογένεια Eriophyidae ευρέθησαν 80 είδη τα οποία ανήκουν στα γένη Bariella, Cecidophyopsis, Cecidophyes, Achaetocoptes, Colomerus, Stenacis, Eriophyes, Aceria, Acaricalus, Caliphytoptus, Calepitrimerus, Epitrimerus, Platyphytoptus, Cupacarus, Phyllocoptes, Anthocoptes, Aculus, Aculodes, Aculops, Neooxycenus, Tetraspinus, Tetra και Ditrymacus. Από την οικογένεια Diptilomiopidae ευρέθησαν 18 είδη τα οποία ανήκουν στα γένη Asetadiptacus, Diptacus, Asetacus, Rhinotergum, Rhinophytoptus και Rhyncaphytoptus. Από αυτά, τα 33 αποτελούν νέα είδη για την επιστήμη και άλλα 42 αναφέρονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Για αρκετά από τα είδη αυτά η Ελλάδα αποτελεί την δεύτερη χώρα καταγραφής.

Superfamily Eriophyidea consinsts of the families Phytoptidae, Eriophyidae and Diptilomiopidae. To date they are the smallest known mites. They are distinguished by their vermiform shape and two pairs of legs at all stages, a feature unique amongst all known families of mites. The Eriophyoidea are exclusively herbivorous species found in both cultivated and non cultivated plants. The majority of them are specific to their host, feeding on particular plant species or on a small number of closely related species, often causing impressive symptoms. Many of them are important pests of cultivated plants. For this reason, despite their small size and the difficulties it entails, Eriophyoidea was the subject of a large number of studies both in past and in recent years. The aim of this study is to contribute to the study of the Greek flora mite fauna in general and to the study of Eriophyoidea in particular. Plant samples were taken from most geographic regions of Greece. The collection of mites was achieved directly, using a stereoscope. Permanent microscope mounts were prepared and the mite speciments were observed and illustrated using a research microscope supplied by a drawing tube. In the first part of the present study it is examined in detail the morphology of Greek Eriophyoidea species found. Gnathosoma with pedipalps, chelicerata, prodorsum, legs, coxisternal and genital region, dorsal and ventral side of opisthosoma and all individual characters which are essential for the systematic classification of Eriophoidea, were studied. The study of the morphology concerns, mainly the adults, female protogyne and male, while information is given about the morphology of immature stages and deutogyne female. In the second part is studied the systematics of the Greek species of Eriophoidea. The mites that were found are classified into families, subfamilies, tribes, genera and species and related keys are given. In the descriptions of Greek species a detailed description of protogyne female and a brief description of the male (where this was found), original illustrations, their worldwide distribution and their distribution in Greece, the hosts and symptoms (if there) are provided. The systematic study of Eriophoidea found in Greek flora, showed the presence of 103 species in 33 genera belonging to all 3 families. Specifically, from the family Phytoptidae 5 species were found belonging to the genera Novophytoptus, Trisetacus, Phytoptus and Mackiella. From the family Eriophyidae 80 species were found belonging to the genera Bariella, Cecidophyopsis, Cecidophyes, Achaetocoptes, Colomerus, Stenacis, Eriophyes, Aceria, Acaricalus, Caliphytoptus, Calepitrimerus, Epitrimerus, Platyphytoptus, Cupacarus, Phyllocoptes, Anthocoptes, Aculus, Aculodes, Aculops, Neooxycenus, Tetraspinus, Tetra και Ditrymacus. From the family Diptilomiopidae 18 species were found belonging to the genera Asetadiptacus, Diptacus, Asetacus, Rhinotergum, Rhinophytoptus and Rhyncaphytoptus. From these, 33 species are new to science and another 42 are reported for the first time in Greece. For several other species, Greece in the second country from which are reported.