Καταγραφή, βοτανική ταυτοποίηση, γενετική ποικιλότητα και ιδιότητες αυτοφυών εδώδιμων φυτών της Κρήτης: συμμετοχή τους στο σύγχρονο διατροφικό πρότυπο

Abstract

Η παρούσα μελέτη πραγματοποιήθηκε με γνώμονα την διαφύλαξη διατροφικών πόρων με ενδεχόμενη σημαντική εμπορική και οικονομική αξία. Στην πρώτη φάση της έρευνας πραγματοποιήθηκε πιλοτική μελέτη καταγραφής των δημωδών ονομάτων αυτοφυών εδώδιμων φυτών, της ανατολικής Κρήτης. Τα στοιχεία προήλθαν από προσωπικές συνεντεύξεις ηλικιωμένων κατοίκων της περιοχής, καθώς επίσης και από βιβλιογραφικές αναφορές των τελευταίων 50-60 χρόνων. Καταγράφηκαν 80 περίπου εδώδιμα είδη φυτών, χωρίς να περιλαμβάνονται φυτά που χρησιμοποιούνται ως αφεψήματα. Στη συνέχεια έγινε βοτανική ταυτοποίηση των φυτών, αφού πραγματοποιήθηκε συλλογή, με την βοήθεια κατοίκων, στις επιμέρους περιοχές έρευνας. Στα πλαίσια της παρούσας μελέτης έχουν ταυτοποιηθεί 28 είδη φυτών. (Reichardia picroides, Scaligeria napiformis, Scolymus hispanicus, Muscari comosum, Scandix pecten – veneris, Erodium gruinum, Sinapis alba ssp maitei, Leontodon tuberosus, Cichorium spinosum, Sonchus asper ssp. glaucescens, Anchusa undulata ssp hybrtda, Tordylium apulum, Crepis vesicaria ssp vesicaria, Tetragonolobus purpureus,Urospermum picroides, Onopordum sp., Prasium majus, Rumex tuberosus ssp.creticus,Campanula pelviformis, Hypochoeris radicata, Centaurea raphanina ssp. raphanina, Anagallis arvensis, Tragopogon sincuatus, Asparagus apfyllus ssp orientalis, Daucus carota ssp major, Hedypnois rhagadioloides, Silene vulgaris ssp macrocarpa, Helmintotheca echioides) Η έρευνα διατροφικών συνηθειών, που ακολούθησε, πραγματοποιήθηκε για όλα τα καταγεγραμμένα φυτά. Στα ταυτοποιημένα είδη μελετήθηκε η εξάπλωση τους και συγκεντρώθηκαν πληροφορίες για την χημική και διατροφική τους σύσταση. Από την βιβλιογραφική ανασκόπηση, διαφάνηκε η μεγάλη διατροφική τους αξία, με επιδράσεις στην προαγωγή της υγείας του ανθρώπου και επίσης η φαρμακευτική αξία αρκετών από αυτά. Η έρευνα συνεχίστηκε με τον έλεγχο της βιοποικιλότητας(χρησιμοποιώντας μοριακούς δείκτες) για 11 αυτοφυή: Reichardia picroides, Scolymus hispanicus, Scandix pecten – veneris, Leontodon tuberosus, Cichorium spinosum, Sonchus asper ssp. glaucescens, Urospermum picroides, Prasium majus, Hypochoeris radicata, Centaurea raphanina ssp. raphanina, Anagallis arvensis. Η επιλογή τους σχετίζεται

με την συχνότητα κατανάλωσης τους από τους κατοίκους της περιοχής και με την προτίμηση σχετικά με την ιδιαιτερότητα της γεύσης τους. Η μελέτη του γενετικού υλικού των φυτών, κατέδειξε τις περιοχές με την μεγαλύτερη βιοποικιλότητα για κάθε είδος. Οι περιοχές αυτές μπορούν να αποτελέσουν τις περιοχές in situ διαφύλαξης των γενετικών πόρων αλλά και προμήθειας πολλαπλασιαστικού υλικού σε ενδεχόμενη καλλιέργεια τους. Στις περιοχές Κεφάλα Αγριλός και Ζίρος, οι οποίες βρίσκονται σε μεγάλο σχετικά υψόμετρο και έχουν μικρή οικιστική ανάπτυξη, εμφανίζονται τα περισσότερα είδη να έχουν την μεγαλύτερη βιοποικιλότητα. Στην περιοχή της Κεφάλας τα είδη Scolymus hispanicus, Leontodon tuberosus, Centaurea raphanina ssp. raphanina παρουσιάζουν την μεγαλύτερη βιοποικιλότητα. Στην περιοχή του Αγριλού τα είδη Sonchus asper ssp. glaucescens, Urospermum picroides, Hypochoeris radicata παρουσιάζουν την μεγαλύτερη βιοποικιλότητα. Στην περιοχή της Ζίρου τα είδη Reichardia picroides, Scandix pecten – veneris, Anagallis arvensis, Prasium majus παρουσιάζουν την μεγαλύτερη βιοποικιλότητα. Το Cichorium spinosum το οποίο συναντάται μόνο στις παράκτιες περιοχές παρουσιάζει την μεγαλύτερη βιοποικιλότητα στην περιοχή του Ρίχτη. Στην παρούσα διατριβή γίνεται μία προσπάθεια επιστημονικής καταγραφής, ανάδειξης και διατήρησης της διατροφικής κουλτούρας του τόπου μας, μελετώντας αυτοφυή εδώδιμα φυτά της Ανατολικής Κρήτης. Επίσης μελετώντας τη γενετική παραλλακτικότητα ορισμένων ειδών, αναδείχθηκαν περιοχές που θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν για την in situ διατήρηση των ειδών αυτών και οριοθέτημένες να χαρακτηριστούν ως προστατευόμενες. Τέλος η παρούσα εργασία θα μπορούσε να αποτελέσει αφετηρία για την επιλογή κάποιων ειδών από αυτά που μελετήθηκαν με στόχο την καλλιέργειά τους σε επίπεδο εμπορικής εκμετάλλευσής.

This study was conducted with a view to preserving food resources plants with significant commercial potential and economic value. In the first phase of the research was performed a pilot study of recording folk names of indigenous edible plants of Eastern Crete. The data were derived from personal interviews with elderly residents randomly contacted ,as well as from published

bibliographical references of the last 50-60 years. There were registered about 80 edible plant species, excluding those plants used as herbal teas.

In the following became a botanical identification of the registered plants as they were collected , with the help of experienced residents in the individual study areas. In the present study have been botanically classified 28 species of plants, i.e. Reichardia picroides, Scaligeria napiformis, Scolymus hispanicus, Muscari comosum, Scandix pecten – veneris, Erodium gruinum, Sinapis alba ssp maitei, Leontodon tuberosus, Cichorium spinosum, Sonchus asper ssp. glaucescens, Anchusa undulata ssp hybrtda, Tordylium apulum, Crepis vesicaria ssp vesicaria, Tetragonolobus purpureus,Urospermum picroides, Onopordum sp., Prasium majus, Rumex tuberosus ssp.creticus,Campanula pelviformis, Hypochoeris radicata, Centaurea raphanina ssp. raphanina, Anagallis arvensis, Tragopogon sincuatus, Asparagus apfyllus ssp orientalis, Daucus carota ssp major, Hedypnois rhagadioloides, Silene vulgaris ssp macrocarpa, Helmintotheca echioides. The dietary habits survey, which followed, was recorded for all the recorded plants. In the botanicaly identified species their distribution was studied and information on their chemical and nutritional composition was gathered. From the literature review, their great nutritional value has been showed, with beneficially effects on the improvment of human health and also the pharmaceutical and medicinal value of several of them.

The research was continued further in order to control the biodiversity( using RAPD markers) of the following 11 native species : Reichardia picroides, Scolymus hispanicus, Scandix pecten – veneris, Leontodon tuberosus, Cichorium spinosum, Sonchus asper ssp. glaucescens, Urospermum picroides, Prasium majus, Hypochoeris radicata, Centaurea raphanina ssp. raphanina, Anagallis arvensis.Their restricted selection is related to the frequency of consumption as food from the local residents and their preference of the specificity of these plants taste.

The study of the genetic material of these restricted plants has permited to localize the areas with the greatest biodiversity of any indidual plant-specie.These areas would be regions of in situ conservation of genetic resources but also of

propagative(plant multiplication ) material to supply their eventual agricaltural cultivation . In the specific areas “Kefala”, “Agrilos”and “Ziros” (Sitia area-east Crete-Greece), which they are at relatively high altitude and they have a low level residential development, the most species appear to have the greatest biodiversity. More precisely , in the area “Kefala” the following species present the highest biodiversity (inta-specific variability): Scolymus hispanicus, Leontodon tuberosus, Centaurea raphanina ssp. Raphanina. In the area “Agrilos” the following species present the highest biodiversity :Sonchus asper ssp. Glaucescens, Urospermum picroides, Hypochoeris radicata. In the area “Ziros” the following species present the highest biodiversity:Reichardia picroides, Scandix pecten–veneris,Anagallis arvensis, Prasium majus. The “Cichorium spinosum”, which is found only in coastal areas presents the greatest

biodiversity in the area “Richti”.

In the present thesis a scientific attempt is extensively done in order for first time to capture and register scientificaly , to study and demonstrate the chemical , nutritional composition and genetic properties of the most important wild edible plants of eastern Crete as well as to contribute to the enhancement and conservation of the local food culture related to them. Moreover , by studying the genetic variability of certain species from collections from various regions it became posible to reveal regions that might be useful for in situ conservation of these species and the demarcation and classification as protected of these specific regions would be then posible . Finally, the present scientific work could be a starting point for the selection of some of these species which have been analytically studied in order that their cultivation at a commercial agricultural level to be economically feasible and posible.