Δικτυακή προσέγγιση των γεωργικών εφαρμογών και η σημασία της στρατηγικής επικοινωνίας στην ολοκληρωμένη αγροτική ανάπτυξη

Abstract

Η παρούσα διδακτορική διατριβή αποτελεί μια προσπάθεια να κατανοηθούν σε βάθος οι παράγοντες που διαμορφώνουν την υφιστάμενη κατάσταση του Συστήματος Γεωργικής Γνώσης και Καινοτομίας (Agricultural Knowledge and Innovation Systems–AKIS), με έμφαση στη δικτυακή προσέγγιση των Γεωργικών Εφαρμογών (και της καινοτομίας) και τη στρατηγική επικοινωνία για την (αγροτική) ανάπτυξη,στην Ελλάδα. Στο θεωρητικό υπόβαθρο της διατριβής παρουσιάζονται και συντίθενται τα ευρήματα ενός μεγάλου πλήθους επιστημονικών εργασιών με στόχο την παρουσίαση των εξελίξεων (των μοντέλων) των Γεωργικών Εφαρμογών ιδίως όσον αφορά στις πρόσφατες δικτυακές/ συστημικές προσεγγίσεις. Tα ερευνητικά ερωτήματα που τέθηκαν στο πλαίσιο της διατριβής είναι τα παρακάτω: 1. Είναι δυνατή η εφαρμογή της δικτυακής προσέγγισης για την καινοτομία στην Ελλάδα; 2. Ποια είναι τα κρίσιμα σημεία συγκρότησης και λειτουργίας τέτοιων δικτύων; 3. Ποιοι είναι οι (πιθανοί) φορείς που θα έπρεπε (ή θα μπορούσαν) να συνεργαστούν για να συγκροτήσουν τον πυρήνα ενός εθνικού Συστήματος Γεωργικής Γνώσης και Καινοτομίας (AKIS); 4. Ποιες είναι οι (ενδεχόμενες) βασικές δυσχέρειες όσον αφορά στη συνεργασία των φορέων αυτών κατά τη διαδικασία δόμησης και λειτουργίας του εν λόγω δικτύου-συστήματος; Η έρευνα σχεδιάστηκε σε δύο επίπεδα: α) σε περιφερειακό επίπεδο (νομός Καρδίτσας) με σκοπό να διερευνηθεί η δικτυακή προσέγγιση που ακολουθήθηκε κατά τη διαδικασία ανάδυσης τριών καινοτόμων εγχειρημάτων και β) σε εθνικό επίπεδο, για να προσδιοριστούν οι συνιστώσες του εθνικού AKIS καθώς και οι παράμετροι που συμβάλουν στην αποτελεσματική λειτουργία του (ή μη). Για τους σκοπούς της έρευνας αξιοποιήθηκαν οι μεθοδολογίες αφενός των περιπτωσιολογικών μελετών, που αναφέρεται σε μια εις βάθος, εμπεριστατωμένη και λεπτομερή εξέταση ενός αντικειμένου μελέτης -της περίπτωσης- στο ‘φυσικό του περιβάλλον’ (περιφερειακό επίπεδο), και αφετέρου ημι- δομημένες συνεντεύξεις εις βάθος, αποτελούμενες από ένα σύνολο προκαθορισμένων, κατά κάποιον τρόπο, ερωτήσεων με σκοπό να δημιουργηθεί ένας οδηγός για τα θέματα που είναι σημαντικά να καλυφθούν στο πλαίσιο της συνέντευξης (εθνικό επίπεδο). Τα αποτελέσματα της διατριβής συνοψίζονται στα ακόλουθα: • Στον αγροτικό χώρο υπάρχουν διάσπαρτες νέες ιδέες/ καινοτόμες προτάσεις οι οποίες δεν αξιοποιούνται ενώ εάν, σε ορισμένες περιπτώσεις, προχωρούν πέρα από την σύλληψη της ιδέας σε επίπεδο εφαρμογής αυτές δεν διαχέονται, παραμένουν αποσπασματικές και, συνήθως, χωρίς μεγάλη διάρκεια ζωής, καθώς είτε δεν υποστηρίζονται περαιτέρω είτε εάν στηρίζονται σε προγράμματα χρηματοδότησης ‘αναπόφευκτα’ διακόπτονται με το τέλος του προγράμματος. • Το παράδειγμα τριών καινοτόμων πρωτοβουλιών στην Καρδίτσα έδειξε ότι, παρά τις δυσκολίες/ ελλείψεις που διαπιστώθηκαν, είναι δυνατή και στην Ελλάδα η εφαρμογή της δικτυακής/ συστημικής προσέγγισης της καινοτομίας (και μάλιστα της «από-τα-κάτω» καινοτομίας) στο πλαίσιο ενός (τοπικού) Συστήματος Γεωργικής Γνώσης και Καινοτομίας. • Για τη συγκρότηση και αποτελεσματική λειτουργία ενός (τοπικού ή εθνικού) Συστήματος Γεωργικής Γνώσης και Καινοτομίας θεωρείται απαραίτητη η παρουσία φορέα ο οποίος θα αναλάβει-ασκήσει τους τρεις βασικούς ρόλους του διαμεσολαβητή καινοτομίας (συνάρθρωση της ζήτησης, σύνθεση-σχηματισμός δικτύου, διαχείριση της διαδικασίας της καινοτομίας). • Η δημιουργία ενός ισχυρού και αποτελεσματικού υποσυστήματος Γεωργικών Συμβουλών (δηλαδή Γεωργικών Εφαρμογών που ενσωματώνουν το ρόλο του ενδιάμεσου– διαμεσολαβητή καινοτομίας) θα έχει πολλαπλασιαστικά οφέλη για/ στον αγροτικό χώρο (ενημέρωση-πληροφόρηση, κατάρτιση, υποστήριξη και δικτύωσητου γεωργικού/ αγροτικού πληθυσμού ώστε να καταστεί ικανός να αξιοποιήσει, έτι περαιτέρω, τις δυνατότητες-ευκαιρίες για την επίλυση προβλημάτων και τη δημιουργία καινοτομίας). • Επιτακτική είναι πλέον στη χώρα μας η ανάγκη, τόσο σε επίπεδο ΚΑΠ (2021-2017) όσο και σε επίπεδο θεωρίας και πρακτικής της (αειφόρου) αγροτικής ανάπτυξης, αφενός ύπαρξης μιας δομής Γεωργικών Εφαρμογών βασισμένης στην δικτυακή προσέγγιση και αφετέρου (θεσμοθετημένης) συγκρότησης του Συστήματος Γεωργικής Γνώσης και Καινοτομίας, δίνοντας με αυτό τον τρόπο πρόσβαση στη γνώση και την καινοτομία σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη. • Η δράση που πηγάζει από τις δημόσιες υπηρεσίες, παρά τις υφιστάμενες αδυναμίες και προβλήματα, θεωρείται ως η πλέον αξιόπιστη από τους φορείς που εμπλέκονται στη γεωργική/ αγροτική ανάπτυξη. Κατά συνέπεια, ο συντονισμός του εθνικού και περιφερειακού/ τοπικού AKIS από μια δημόσια υπηρεσία θα έδινε μεγαλύτερο κύρος και ισχύ στο ίδιο το Σύστημα Γεωργικής Γνώσης και Καινοτομίας.

Τhe current dissertation is an attempt to explore major issues pertaining the contemporary situation of the Greek Agricultural Knowledge and Innovation System (AKIS) with emphasis on the systemic/networks approach to Agricultural Extension (and innovation) and strategic communication for (rural) development. The theoretical background of the dissertation comprises the review and synthesis of numerous scientific publications and research findings in order to depict the evolution of thinking (and models) of Agricultural Extension especially as far as the recent systemic/networking approaches are concerned. The research questions of the dissertation are as follows: 1. Is it possible to apply the networking approach for innovation in Greece? 2. Which are the crucial parameters related to the establishment and functioning of innovation networks? 3. Which are the actors which can (or might) cooperate in order to establish the core of the Greek AKIS? 4. Which are the main obstacles relating to the processes of establishment and smooth functioning of the national AKIS in Greece? Research was designed at two levels: a) at local level (Prefecture of Karditsa, Central Greece) aiming at the exploration of the networks approach followed during the processes of the emergence of three innovative initiatives and b) at national level in order to explore the ‘components’ of the national AKIS and the parameters defining its effectiveness. Two methodologies were used in order to accomplish the research tasks. On the one hand, the case study methodology was used in order to explore in depth the three innovative initiatives (cases) in their ‘natural’ environment (local level). On the other hand, semi-structured interviews (based on an interview guide) were carried out at national level. The main findings of the dissertation are as follows. • Scattered innovative ideas/initiatives which, nevertheless, are not further developed are found in the rural space. In case they are developed to the implementation stage they are not disseminated and sustained as they are either not supported or they are developed through funded projects and ‘disappear’ upon the completion of the relevant project. • The example of the three innovative initiatives(Karditsa Prefecture) shows that despite difficulties/shortcomings the actualization of the systemic/networks approach is feasible in the framework of micro-AKIS (local AKIS) • Crucial prerequisite for the effective establishment and functioning of a local or national AKIS is the presence of an actor undertaking the three basic functions of the ‘innovation broker’ (i.e. demand articulation, network formation, and innovation process management). • The establishment of a strong and effective (sub)system of Agricultural Extension (acting as ‘innovation broker’ as well) will have multiplier effects in the rural space (i.e. information dissemination, training, support and networking of farmers/ rural population in order to further utilize opportunities to solve problems and establish innovatory initiatives) • The establishment of an Extension mechanism (based on the systemic/networks approach) along with the establishment of national AKIS is urgent in Greece, in terms of both CAP requirements and rural development theory and practice, in order to provide access to knowledge and innovation to all interested parties. • Public services, despite their shortcomings, are considered by actors involved in agricultural/rural development as the most reliable actor. Therefore, the coordination of local/national AKIS by a public actor would make AKIS more prestigious and powerful.