Μελέτη συσχέτισης διατροφικής συμπεριφοράς με Κοινωνικό Κεφάλαιο και παράγοντες αυτοεκτιμούμενης υγείας σε ενήλικες άνω των 65 ετών

Abstract

Εισαγωγή: Η Μεσογειακή Διατροφή (MD) αναγνωρίζεται ευρέως ως ένα βιώσιμο ολοκληρωμένο πρότυπο διατροφής που ο ρόλος του είναι σημαντικός στη διατήρηση της υγείας και στην πρόληψη πολλών χρόνιων νοσημάτων, σχετίζεται δε με χαμηλό περιβαλλοντικό αποτύπωμα, τοπικά οικονομικά οφέλη και εμπεριέχει κοινωνικο-πολιτισμικά χαρακτηριστικά των λαών της Μεσογείου. Παρά όλα τα καλά τεκμηριωμένα οφέλη που παρέχει αυτό το πρότυπο διατροφής, πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι η προσκόλληση στη Μεσογειακή Διατροφή μειώνεται στις περιοχές της Μεσογείου. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι ακόμη και ηλικιωμένοι κάτοικοι της Κρήτης ακολουθούν μια διατροφή δυτικού τύπου. Είναι, επομένως, ιδιαίτερα σημαντική όχι μόνο η αξιολόγηση των τρεχουσών διατροφικών συνηθειών των ηλικιωμένων, αλλά και η περαιτέρω διερεύνηση παραγόντων που μπορεί να σταθούν εμπόδια στην Μεσογειακή διατροφή, όπως το Κοινωνικό Κεφάλαιο, που εκφράζει την υποστήριξη που είναι διαθέσιμη όταν το άτομο τη χρειάζεται και την αυτοεκτιμούμενη υγεία που σχετίζεται με την Ποιότητα Ζωής και εκφράζει την αίσθηση σιγουριάς για την ολοκλήρωση καθημερινών εργασιών. Σκοπός: Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν α) η εκτίμηση της διατροφής και του τρόπου ζωής, του συνολικού Κοινωνικού Κεφαλαίου και της αυτοεκτιμούμενης Ποιότητας Ζωής που σχετίζεται με την υγεία (HRQL) σε ηλικιωμένους β) η εξέταση των συσχετίσεων προσκόλλησης στο πρότυπο της Μεσογειακής Διατροφής με χαρακτηριστικά του τρόπου ζωής, το ατομικό Κοινωνικό Κεφάλαιο και την Ποιότητα Ζωής που σχετίζεται με την υγεία στους ηλικιωμένους. Η υπόθεσή μας είναι ότι η προσκόλληση στο πρότυπο της Μεσογειακής Διατροφής μπορεί να επηρεαστεί θετικά από χαρακτηριστικά του τρόπου ζωής, το Κοινωνικό Κεφάλαιο και την αυτοεκτιμούμενη Ποιότητα Ζωής. Μεθοδολογία: Η μελέτη MINOA (Mediterranean diet IN Older Adults) είναι μια συγχρονική μελέτη (cross-sectional study) που διεξήχθη μεταξύ Απριλίου 2014 και Νοεμβρίου 2015, στην αγροτική περιοχή του Δήμου Μινώα, της Κρήτης, στην Ελλάδα, μία από τις περιοχές που έλαβε χώρα η Μελέτη των επτά Χωρών. Οι συμμετέχοντες στη μελέτη ήταν ενήλικες ηλικίας ≥ 65 ετών, που ζούσαν στην κοινότητα και ήταν μέλη σε ένα από τα δύο Κέντρα Ανοικτής Προστασίας Ηλικιωμένων (ΚΑΠΗ) του δήμου, στα χωριά Καστέλι και Αρκαλοχώρι. Από τους 436 συνολικά συμμετέχοντες (n = 251 άνδρες, 57,6%, ποσοστό συμμετοχής: 90%) μέσω προσωπικής συνέντευξης με εκπαιδευμένο επαγγελματία υγείας έγινε η συλλογή δεδομένων, που αφορούσαν σε αυτοαναφερόμενα στοιχεία, κοινωνικοδημογραφικά, τρόπου ζωής, γενικά θέματα υγείας, διατροφής και ανθρωπομετρικά δεδομένα. Η συλλογή δεδομένων που αφορούσαν στο ατομικό Κοινωνικό Κεφάλαιο, έγινε χρησιμοποιώντας ερωτηματολόγιο (SCQ) που είχε μεταφραστεί και επικυρωθεί για τον ελληνικό πληθυσμό (Kritsotakis et al., 2008). Η αυτοεκτιμούμενη ποιότητα ζωής που σχετίζεται με την υγεία (HRQL) αξιολογήθηκε χρησιμοποιώντας την επικυρωμένη ελληνική έκδοση του αυτοσυμπληρούμενου ερωτηματολογίου SF-36 (Pappa, et al., 2005). Δύο διαφορετικές τυποποιημένες συνολικές βαθμολογίες της ποιότητας ζωής που σχετίζονται με την υγεία εκτιμήθηκαν επίσης από το SF-36: το σύνολο των φυσικών διαστάσεων (PCS), που εκφράζει την σωματική Υγεία και το σύνολο των ψυχικών διαστάσεων (MCS) που εκφράζει την ψυχική υγεία. Η διαιτητική πρόσληψη αξιολογήθηκε με ημι-ποσοτικό ερωτηματολόγιο συχνότητας τροφίμων, μέσω του οποίου αξιολογήθηκε η πρόσληψη ενέργειας και η κατανάλωση ομάδων τροφίμων. Η προσκόλληση στη μεσογειακή διατροφή αξιολογήθηκε από το MedDietScore, το οποίο κυμαίνεται από 0-55, με υψηλότερες τιμές να υποδεικνύουν μεγαλύτερη συμμόρφωση στο μεσογειακό διαιτητικό πρότυπο (Panagiotakos et al 2006). Η πολλαπλή γραμμική παλινδρόμηση χρησιμοποιήθηκε για τη μελέτη των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των χαρακτηριστικών των διαφόρων συμμετεχόντων, του Κοινωνικού Κεφαλαίου, της Ποιότητας Ζωής που σχετίζεται με την Υγεία (HRQL) και της τήρησης της Μεσογειακής Διατροφής σε ζεύγη συσχετίσεων. Το επίπεδο σημαντικότητας ορίστηκε στο 5%. Αποτελέσματα: Ο μέσος όρος προσκόλλησης στο πρότυπο της Μεσογειακής «MedDietScore» ήταν μέτριος (31,9 ± 3,6), ενώ υψηλότερος φάνηκε να είναι στους άνδρες συγκριτικά με τις γυναίκες (32,9 3,4 έναντι 30,6 ± 3,4, p <0,001). Η μέση τιμή τού συνολικού κοινωνικού κεφαλαίου ήταν 75 (68, 80), χωρίς σημαντικές διαφορές μεταξύ των δύο φύλων. Η Σωματική Υγεία (PCS) ήταν 45 (37, 52) και η μέση τιμή της Ψυχικής Υγείας (MCS) φάνηκε να είναι 47 (40, 54), με τους άνδρες να έχουν την υψηλότερη βαθμολογία και στους δύο τομείς της υγείας (p <0.0001 και p <0.01 αντίστοιχα). Τα αποτελέσματα της πολλαπλής γραμμικής παλινδρόμησης, για την προσκόλληση στο πρότυπο της Μεσογειακής διατροφής, έδειξαν ότι το φύλο (p <0.001), η οικογενειακή κατάσταση (p = 0.039), η «καλλιέργεια λαχανικών-φρούτων» (p = 0.014) και ιδιοκτησία αυτοκινήτου (p = 0.044) σχετίζονται σημαντικά με το MedDietScore. Μετά από την προσαρμογή για συγχυτικούς παράγοντες, τα αποτελέσματα της πολλαπλής γραμμικής παλινδρόμησης έδειξαν ότι το Συνολικό Κοινωνικό Κεφάλαιο καθώς και η διάσταση του « Εκτίμηση Ζωής» (β = 0,04 και β = 0,1, p <0,05, αντίστοιχα) να έχουν θετική σχέση με την προσκόλληση στη Μεσογειακή Διατροφή. Όσον αφορά την ποιότητα ζωής (HRQL) , η Σωματική Υγεία (β = 0,09, p <0,001), αλλά και όλες οι επιμέρους συνιστώσες πλην αυτής που αναφέρεται ως «συναισθηματικός ρόλος» βρέθηκαν να έχουν θετικό αντίκτυπο στην προσκόλληση στο πρότυπο της Μεσογειακής Διατροφής. Ταυτόχρονα, το Συνολικό Κοινωνικό Κεφάλαιο φάνηκε επίσης να έχει θετική σχέση με την αντιληπτή Σωματική και Ψυχική Υγεία (β = 0,21 και β = 0,28, p <0,001, αντίστοιχα). Συμπεράσματα: Η παρούσα μελέτη έδειξε ότι οι ηλικιωμένοι σε αγροτική περιοχή της Κρήτης είχαν μέτρια προσκόλληση στο πρότυπο της Μεσογειακής Διατροφής. Η ιδιοκτησία αυτοκινήτου και η καλλιέργεια λαχανικών και φρούτων είναι σημαντικοί προγνωστικοί δείκτες τήρησης της Μεσογειακής Διατροφής. Σύμφωνα με την ερευνητική μας υπόθεση, αυτή η μελέτη υπογραμμίζει τη σημασία της αντιληπτής Σωματικής Υγείας και του ατομικού Κοινωνικού Κεφαλαίου, ιδιαίτερα της διάστασης αυτού που αναφέρεται στην Αξία της Ζωής, ως σημαντικούς δείκτες υγιεινών συνηθειών σε μεγαλύτερη ηλικία. Το Κοινωνικό Κεφάλαιο φάνηκε επίσης να είναι ένας θετικός παράγοντας για την αυτοαντίληψη της Ποιότητας Ζωής των ηλικιωμένων , τόσο αυτής που εκφράζει την Σωματική όσο και Ψυχική υγεία. Σε έναν πληθυσμό με υψηλή γνώση των αρχών της Μεσογειακής Διατροφής και δεξιοτήτων που σχετίζονται με αυτή, το Κοινωνικό Κεφάλαιο και η αντιληπτή υγεία σε μεγαλύτερη ηλικία είναι βασικοί καθοριστικοί παράγοντες της ποιότητας της διατροφής. Η υγιεινή ζωή σε υποστηρικτικό περιβάλλον είναι βασικά στοιχεία για υψηλότερη ποιότητα διατροφής σε μεγαλύτερη ηλικία. Τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης μπορούν να συμβάλουν στον σχεδιασμό πολιτικών και δράσεων για την ενίσχυση του Κοινωνικού Κεφαλαίου και της Ποιότητας Ζωής των ηλικιωμένων στην Ελλάδα.

Aim: The Mediterranean Diet (MD) is widely recognized as a dietary pattern associated with significant improvements in health status, low environmental impact, local economic gains and strong links with social and cultural assets in the Mediterranean. Despite these well-documented benefits, recent studies show that adherence to the MD pattern is decreasing in the Mediterranean areas. Recent studies in Crete have shown that the population now follows more of a westernised diet. It is, therefore, of particular importance not only to evaluate current dietary habits of the older adults but also to further investigate the Social Capital, expressing how much peer support is available when needed and self-perceived quality of life represent who confident a person feels in completing daily tasks on their own. The aim of the present study was a) to assess diet and lifestyle, total Social Capital and Health–Related Quality of Life (HRQL) in older people b) to examine the associations of adherence to the MD with lifestyle characteristics, individual Social Capital, Health Related Quality of Life in the older adults. Our hypothesis is that MedDiet adherence can be positively influenced by lifestyle characteristics, Social Capital and self-rated HRQL. Methodology: The MINOA (Mediterranean diet IN Older Adults) is a cross-sectional study conducted between April of 2014 and November of 2015, in the rural area of the Municipality of Minoa, Crete, Greece, one of the regions in the 7 Countries Study. Study participants were community dwelling adults aged ≥ 65 years old. The MINOA study utilised two recruitment sites in the villages Kastelli and Arkalochori. Participants were recruited from the two Open Protection Centers for the Elderly (KAPI). A total of 436 participants (n = 251 males, 57.6%; participation rate: 90%) attended an interview with a trained health professional during which self-reported sociodemographic, lifestyle, general health, dietary and anthropometric data were collected. Individual- Social Capital data were gathered, using previously translated and validated questionnaire for the Greek population (Kritsotakis et al 2008). Health-Related Quality Of Life (HRQL) was assessed by using the validated Greek version of the self administered SF-36. Two different standardized summary Scores of the health-related quality of life can also be calculated from the SF-36: the Physical Component Summary (PCS) on physical health and the Mental Component Summary (MCS) on mental health. Dietary intake was assessed by a semi-quantitive food frequency questionnaire, through which energy intake, and food groups consumption were evaluated. Adherence to the Mediterranean diet was evaluated by the MedDietScore, which ranges from 0-55, with higher values indicating greater adherence to the Mediterranean dietary pattern (Panagiotakos et al 2006. Multivariate linear regression was used to study the interrelations between various participants’ characteristics, Social Capital, Health-Related Quality of Life (HRQL) and Mediterranean Diet adherence in pairwise associations. Significance level was set at 5%. Results: Mean MedDietScore was moderate (31.9±3.6) and was found higher in males (32.9±3.4 vs 30.6±3.4; p < 0.001). Total social capital was 75 (68, 80) with no significant differences between genders. The PCS was 45 (37, 52) and the MCS 47 (40, 54), males achieving a higher score (p < 0.0001 and p < 0.01 respectively). Results of multivariate linear regression, for adherence of the MD, showed sex (p<0.001), marital status (p = 0.039), “growing vegetables-fruits” (p = 0.014) and car ownership (p = 0.044), associated with MedDietScore. Αfter adjustment for confounders, the results of multivariate linear regression showed total Social Capital as well as its Value of Life/Social Agency component (β = 0.04 and β = 0.1, p < 0.05, respectively) had a positive relationship with Mediterranean Diet adherence. As far as HRQL is concerned, the Physical Component Summary as well as all its components except “emotional role” were found to have a positive association with Mediterranean Diet adherence (β= 0.09, p < 0.001). At the same time Total Social Capital was also seen to have a positive relationship with perceived Physical and Mental Health (β = 0.21 and β = 0.28, p < 0.001, respectively). Conclusions: The present study showed that older adults in a rural area of Crete had a moderate adherence to the Mediterranean diet. Car ownership and growing vegetables and fruits are significance predictors of adherence to Mediterranean Diet. Consistent with our research hypothesis this study highlights the importance of perceived Physical Health and Social Capital, especially Value of Life and Social Agency, as enablers of healthier habits in older age. Social Capital was also an enabler of higher satisfaction with an individual’s quality of life both physical and mental. In a population with high knowledge of the principles and skillset associated to the Mediterranean Diet, Social Capital and perceived health in older age are key determinants of dietary quality. Living a healthy life in a supporting environment are key elements towards higher diet quality in older age. The results of this study can contribute to the design of policies and actions to enhance Social Capital and quality of life in older adults in Greece.