Βιωματική Συμμετοχική Μάθηση: η εμπειρία των Ομάδων Συζήτησης Κτηνοτροφών στην Περιφερειακή Ενότητα Καρδίτσας

Abstract

Η παρούσα διατριβή διερεύνησε την υλοποίηση Ομάδων Συζήτησης Κτηνοτρόφων (ΟΣ) στο Νομό Καρδίτσας και εξέτασε τις προϋποθέσεις και τις προοπτικές ενσωμάτωσης των βιωματικών, συμμετοχικών διαδικασιών μάθησης στο Ελληνικό Σύστημα Γεωργικής Γνώσης και Καινοτομίας (AKIS). Εστίασε στην παραγωγή γνώσης που επιφέρει βελτιώσεις στην κτηνοτροφική εκμετάλλευση, τροφοδοτώντας την εμπλοκή των συμμετεχόντων κτηνοτρόφων στον εντοπισμό και την αντιμετώπιση των μαθησιακών τους αναγκών, και, επίσης, στη βελτίωση καθαυτής της διευκόλυνσης της συμμετοχικής διαδικασίας και της συστημικής ικανότητας για ουσιαστική αλληλεπίδραση στη βάση επίτευξης κοινών σκοπών. Η έρευνα υιοθέτησε τη μεθοδολογία της έρευνας-δράσης, αξιοποιώντας ποιοτικές και ποσοτικές μεθόδους διερεύνησης. Ολοκληρώθηκε σε οχτώ στάδια με τη συλλογή των στοιχείων να εκτείνεται σε δραστηριότητες ενσωματωμένες τόσο στις ΟΣ όσο και σε δράσεις που τις πλαισίωσαν και συνεισέφεραν στη γνώση της διαδικασίας διευκόλυνσης. Οι τελευταίες αυτές δράσεις αφορούν σε δύο τοποθετήσεις της ερευνήτριας - διευκολύντριας των ΟΣ σε φορείς του AKIS στην Ιρλανδία στο πλαίσιο του προγράμματος Erasmus+, τη συμμετοχή της σε εκπαιδεύσεις CECRA και ευρωπαϊκά έργα, καθώς και στο σεμινάριο για υποψήφιους διδάκτορες που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του συνεδρίου IFSA 2018. Η εμπιστευσιμότητα της έρευνας διασφαλίστηκε με αξιοποίηση πολλαπλών τεχνικών. Η ανάλυση των ποιοτικών δεδομένων βασίστηκε στη συνεχή συγκριτική μέθοδο της θεμελιωμένης θεωρίας και ειδικότερα στην κονστρουκτιβιστική εκδοχή της. Η ποσοτική διερεύνηση αξιοποίησε τέσσερα δομημένα ερωτηματολόγια για την ποσοτική απεικόνιση των απόψεων και στάσεων των δικαιούχων κτηνοτρόφων του Μέτρου «Νέοι Γεωργοί» που συμμετείχαν στις ΟΣ. Τα αποτελέσματα που προέκυψαν αντιπαραβλήθηκαν με τα αντίστοιχα των δικαιούχων κτηνοτρόφων στο Ν. Καρδίτσας που παρακολούθησαν την καθιερωμένη εκπαίδευση διάρκειας 150 ωρών που παρέχει ο ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ στο πλαίσιο του εν λόγω Μέτρου του ΠΑΑ. Στη διάρκεια της έρευνας δημιουργήθηκαν τέσσερις ΟΣ και πραγματοποιήθηκαν 44 συναντήσεις σε διάστημα 2,5 χρόνων, διασφαλίζοντας το βιωματικό και συμμετοχικό τους χαρακτήρα. Τα αποτελέσματα υποδεικνύουν ότι η ένταξη των κτηνοτρόφων σε ΟΣ προϋποθέτει μια «κρίσιμη μάζα» κοινωνικού δεσμευτικού κεφαλαίου, η οποία αποτυπώνεται στις αλληλεπιδράσεις τους με τα άτομα που συνιστούν τα προσωπικά τους δίκτυα (micro- AKIS). Ακολούθως, η διατήρηση της συμμετοχής τους και η συνέχιση των εργασιών των ΟΣ απαιτεί τη διατήρηση του κινήτρου τους για νέα γνώση, που διευκολύνεται, εφόσον επιτυγχάνεται η διασφάλιση αξιόπιστων διαύλων επικοινωνίας με την επιστημονική κοινότητα. Συνολικά η παρέμβαση παρήγαγε αποτελέσματα σε πολλαπλά επίπεδα, υποδεικνύοντας τις κατευθύνσεις στις οποίες μπορούν να παραχθούν οφέλη από την εφαρμογή των ΟΣ σε μεγαλύτερη κλίμακα. Σε ατομικό επίπεδο τα μέλη των ΟΣ ενεπλάκησαν σε μάθηση απλού, διπλού και τριπλού βρόγχου, περιόρισαν την εσωστρέφειά τους και βελτίωσαν την ικανότητά τους για υιοθέτηση καινοτομιών, ενδυναμώνοντας και επεκτείνοντας αμφίπλευρα τις δικτυώσεις τους. Σε επίπεδο ομάδας τα μέλη έμαθαν να συνεργάζονται, να κεφαλαιοποιούν τη γνώση τους και να διαμορφώνουν τους όρους συμμετοχής τους στη μαθησιακή διαδικασία. Σε συστημικό επίπεδο οι ΟΣ αποτέλεσαν πεδίο για τη δημιουργία διαύλων επικοινωνίας στο AKIS και παράλληλα η δυναμική των ΟΣ αποτέλεσε προπομπό για τις εκπαιδεύσεις του προτύπου CECRA για γεωργικούς συμβούλους που εισήγαγε το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Όσον αφορά στη διευκόλυνση, η έρευνα ανέδειξε τη σημασία της μεθοδολογικής επάρκειας αλλά και της συναδελφικής αλληλεπίδρασης και μάθησης στην ενδυνάμωση των συμβούλων- διευκολυντών. Επίσης, ανέδειξε τη σημασία της αυτεπίγνωσης και της γνώσης που προκύπτει από την εμπειρία των σχέσεων, οι οποίες αποτελούν την εμπειρική βάση για την αφομοίωση των συμμετοχικών αρχών, την ανάπτυξη της γνώσης της διευκόλυνσης και την πραγμάτωση του ρόλου του διευκολυντή. Εντέλει, τα πλεονεκτήματα και οι ευκαιρίες που η διάδοση της διευκολυνόμενης συμμετοχικής μάθησης μπορεί στις παρούσες συνθήκες να συνεισφέρει στο Ελληνικό AKIS, συναρτώνται πρωτίστως από τη συνέργεια δύο παραμέτρων: αφενός την έμπρακτη αναγνώριση από τις ηγεσίες των φορέων του AKIS των ελλειμμάτων και των προβληματικών περιοχών που η υφιστάμενη διαμόρφωση των σχέσεων και οργάνωση των δράσεων δεν αρκεί για να αντιμετωπίσει και, αφετέρου, τη γνώση των διαδικασιών διευκόλυνσης που σημαντικοί φορείς εγκαίρως θα συσσωρεύσουν, θα ενσωματώσουν και αξιόπιστα θα θέσουν σε εφαρμογή.

This doctoral thesis explored the implementation of Farmer Discussion Groups (DG) in the area of Karditsa Prefecture along with the prospect and the requirements for the integration of experiential, participatory learning approaches in the national Agricultural Knowledge and Innovation System (AKIS). The intervention focuses on the production of knowledge that generates improvements at farms and the mobilization of the DG-members to be actively engaged in dealing with their learning needs. Additionally, it focuses on the facilitation process itself, aiming at improving the systemic capacity for meaningful interactions among participants with common objectives. The thesis is an action research investigation, employing qualitative and quantitative methods of data analysis. The data were collected throughout eight stages, including activities integrated into the function of the DGs as well as activities framing them and contributing to the generation of knowledge about the facilitation of participatory processes. The later activities concern two Erasmus+ placements of the researcher-facilitator of the DGs in the University College Dublin and Teagasc, Ireland, as well as her participation in CECRA training for trainers and rural advisors, European projects, and the IFSA 2018 seminar for Ph.D. candidates. The trustworthiness of the action research was ensured through multiple technics, such as triangulation and familiarization with participants. The qualitative data were analyzed using the constant comparison approach of constructivist grounded theory. The quantitative data were collected through four surveys. The quantitative analysis aimed at the exploration of the views and attitudes of the Young Farmers who become members of the DG, and particularly, in comparison with the corresponding data of their colleagues who preferred to attend the standard training offered by ELGO Demeter. In the course of this exploration, four DG were formed and 44 meetings were held in a period of 2.5 years, during which the first concern was to ensure the participatory and experiential character of the intervention. The results indicate that a “critical mass” of social bonding capital -which is reflected in the interactions of farmers with the individuals who constitute their personal micro-AKIS- is a precondition for their participation in a DG. Then, maintaining members’ incentives for new knowledge is the critical precondition for the continuation of the DGs’ work, which is crucially facilitated when reliable communication channels with the scientific community are achieved. The intervention generated results at multiple levels, indicating that greater benefits can be produced in the case of its implementation on a large scale. At the individual level, the members of the DGs were involved in single, double and triple-loop learning. In parallel, they limited their temptation to look inwards and improved their ability to introduce innovations in farms by nurturing ambidextrous networks. At the group level, the members learned to collaborate with each other by co-creating their terms of participation in the learning process and capitalizing on the knowledge they gained. At the systemic level, DGs created space for communication among the AKIS actors and paved the way for the introduction of the Certificate for European Consultants in Rural Areas- CECRA in the national AKIS by the Agricultural University of Athens. As regards the facilitation process, the research highlights the importance of facilitators’ methodological competence along with the collegial cooperation in strengthening facilitators’ ability to play their role in participatory processes. Furthermore, it shows that self-awareness and the knowledge produced through building meaningful relationships with others are the experiential bedrock for the assimilation of the participatory principles, the successful integration of methodological knowledge in participatory processes and the effective accomplishment of the role of facilitators. Finally, the research concludes with the benefits and opportunities that the dissemination of facilitated participatory learning processes can contribute to the national AKIS, under the current circumstances. However, it highlights that such development predominately depends on two factors: First, the ability of the AKIS actors to recognize shortcomings and problematic areas that the current functioning and configuration of relationships is not enough to deal with; and, second, the knowledge of participatory processes that important AKIS actors will be willing to accumulate, mobilize and reliably put into implementation.