Πρόγραμμα πολυπαραγοντικής παρέμβασης σε οικογένειες με υπέρβαρα ή παχύσαρκα παιδιά ηλικίας 8 - 12 ετών στην Ελλάδα

Abstract

Σκοπός – Αντικείμενο: Ο επιπολασμός του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας στην παιδική ηλικία έχει αυξηθεί δραματικά τις τελευταίες δεκαετίες, ενώ θεωρείται πλέον μείζον ζήτημα δημόσιας υγείας. Για το λόγο αυτό, μέχρι σήμερα έχουν δοκιμαστεί πολυάριθμα και ποικίλα σε περιεχόμενο προγράμματα παρέμβασης, ενώ οι παρεμβάσεις που εφαρμόζονται στην οικογένεια μπορεί να είναι μια αποτελεσματική μέθοδος για τη βελτίωση των διατροφικών συμπεριφορών των παιδιών. Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής ήταν να δημιουργήσει ένα πρόγραμμα παρέμβασης το οποίο θα συνδυάσει στο μέγιστο δυνατό βαθμό όλα εκείνα τα στοιχεία που από προηγούμενες έρευνες έχουν φανεί ότι είναι πιο αποτελεσματικά ενάντια στην παιδική παχυσαρκία, ενώ ταυτόχρονα προσπάθησε να συγκρίνει μεταξύ τους, τρεις ξεχωριστές παρεμβάσεις προκειμένου να δώσει χρήσιμες πληροφορίες αναφορικά με το ποια είναι η πιο αποτελεσματική παρέμβαση. Μεθοδολογία: Στη μελέτη συμμετείχαν 115 υπέρβαρα ή παχύσαρκα παιδιά ηλικίας 8 έως 12 ετών και οι γονείς τους, τα οποία κατανεμήθηκαν τυχαία σε μία από τις τρεις ομάδες παρέμβασης για 6 μήνες και 91 ολοκλήρωσαν τη μελέτη. Στην Ομάδα 1 (Ν = 36) υλοποιήθηκαν παρεμβάσεις σε ειδικό χώρο του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, σε ομαδικό επίπεδο από μια ομάδων 4 Ειδικών (Διαιτολόγος, Καθ.Φυσικής Αγωγής, Ψυχολόγος, Σεφ), η Ομάδα 2 (Ν = 30) είχε ατομικές συναντήσεις ανά οικογένεια με έναν διαιτολόγο σε Ιδιωτικό Διαιτολογικό Γραφείο, όπου εφάρμοσε εκπαιδευτικό πρόγραμμα και υλικό σχεδιασμένο από τους 4 Ειδικούς, και η Ομάδα 3 (Ν = 25) έλαβε εξατομικευμένη εκπαίδευση εξ αποστάσεως, με πρόγραμμα και υλικό σχεδιασμένο από τους 4 Ειδικούς, μέσω μιας ειδικά σχεδιασμένης ιστοσελίδας. Αποτελέσματα: Όλες οι παρεμβάσεις που εφαρμόστηκαν οδήγησαν σε ευνοϊκά αποτελέσματα. Η Ομάδα 1 παρουσίασε μείωση του Δείκτη Μάζας Σώματος Z-score, (ΔΜΣ z-score), (-0,13, p=0,009), αύξηση στη σωματική δραστηριότητα (+0,23 ώρες/μέρα, p=0,000), μείωση στο χρόνο τηλεθέασης των παιδιών (-0,1 ώρες/μέρα, p= 0,000). Η αλλαγή στη διατροφική συμπεριφορά ήταν σχεδόν μηδενική. H Ομάδα 2 παρουσίασε μείωση στο Δείκτη Μάζας Σώματος (- 0,07, p=0,007), στο ΔΜΣ z-score, (-0,28, p= 0,000), στο ποσοστό Συνολικού Λίπους Σώματος (% ΣΛΣ), (-1,9%, p=0,013), στην Περιφέρεια Μέσης (-3 εκ, p=0,000), στην Περιφέρεια Μέσης z-score (-0,73 εκ, p=0,000), αύξηση στη σωματική δραστηριότητα (+ 0,7 ώρες/μέρα, p=0,000), και μείωση στο χρόνο τηλεθέασης των παιδιών (-1 ώρα/μέρα, p=0,000). Η αλλαγή στη διατροφική συμπεριφορά φάνηκε από την στατιστικά σημαντικά αύξηση στην ημερήσια κατανάλωση λαχανικών (+0,29 μερ.), δημητριακών ολικής άλεσης (+ 0,32 μερ.), γαλακτοκομικών χαμηλών λιπαρών (+ 0,29 μερ.). Ωστόσο υπήρξε και μείωση στην ημερήσια κατανάλωση γλυκών (- 0,09 μερ.), γρήγορου φαγητού (fast food), (-0,04 μερ.), και στο επεξεργασμένο κρέας (-0,05 μερ.). H Ομάδα 3 παρουσίασε μείωση του ΔΜΣ z-score, (-0,24, p=0,000), στο % ΣΛΣ, (-2,1%, p=0,020), στην Περιφέρεια Μέσης z-score (-0,45 εκ, p=0,045), αύξηση στη σωματική δραστηριότητα (+ 0,4 ώρες/μέρα, p=0,000), μείωση στο χρόνο τηλεθέασης των παιδιών (-0,7 ώρες/μέρα, p=0,001). Η αλλαγή στη διατροφική συμπεριφορά φάνηκε από την στατιστικά σημαντικά αύξηση στην ημερήσια κατανάλωση φρούτων (+0,57 μερ,), και γαλακτοκομικών χαμηλών λιπαρών (+0,17 μερ). Η σύγκριση μεταξύ των 3 ομάδων έδειξε στατιστικά σημαντική διαφορά στις εξής παραμέτρους: στη μείωση του ΔΜΣ z-score (p=0,016) με καλύτερη την Ομάδα 2, στη μείωση στο % ΣΛΣ (p=0,001) με καλύτερη την Ομάδα 3 και στη μείωση του χρόνου τηλεθέασης (p=0,010) με καλύτερη την Ομάδα 2. Όσον αφορά τις αλλαγές στη διατροφική συμπεριφορά μεταξύ των 3 Ομάδων, φάνηκε στατιστικά σημαντική αλλαγή στην ημερήσια κατανάλωση των εξής ομάδων τροφίμων: αύξηση στην κατανάλωση φρούτων με καλύτερη την Ομάδα 3, αύξηση στην κατανάλωση γαλακτοκομικών χαμηλών λιπαρών με καλύτερη την Ομάδα 2, καθώς και μείωση στην κατανάλωση γλυκών και γρήγορου φαγητού με καλύτερη την Ομάδα 2. Συνολικά η πιο αποτελεσματική παρέμβαση, ήταν εκείνη της Ομάδας 2, η οποία ήταν εξατομικευμένη και εφαρμόστηκε διαζώσης στα παιδιά. Τέλος, δε θα πρέπει να παραληφθεί ότι στα πλαίσια της μελέτης δοκιμάστηκε και επικυρώθηκε, η εγκυρότητα του ημιποσοτικού Ερωτηματολογίου Συχνότητας Κατανάλωσης Τροφίμων (ΕΣΚΤ) σε υπέρβαρα και παχύσαρκα παιδιά προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο διατροφικής αξιολόγησης, στη μελέτη παρέμβασης. Συμπεράσματα: Συγκρίνοντας 3 διαφορετικά πολυδιάστατα προγράμματα αναδείχτηκε η πιο αποτελεσματική παρέμβαση ως προς τη βελτίωση των ανθρωπομετρικών δεικτών που σχετίζονται με τη παιδική παχυσαρκία. Οι εξατομικευμένες παρεμβάσεις που εφαρμόζονται διαζώσης στο οικογενειακό περιβάλλον μπορούν μακροπρόθεσμα να βελτιώσουν με επιτυχία το σωματικό βάρος και το ποσοστό του συνολικού σωματικού λίπους των παιδιών καθώς και τις συνήθειες του τρόπου ζωής τους. Τα ευρήματα της παρούσας διατριβής μπορεί να αποτελέσουν οδηγό για το μελλοντικό σχεδιασμό αποτελεσματικών προγραμμάτων παρέμβασης, ενώ 3 νέοι παράμετροι, η επικουρική δράση της τεχνολογίας και του διαδικτύου, η στενότερη επαφή των παιδιών με τους Ειδικούς, καθώς και η δραστηριοποίηση και η πρωτοβουλία των παιδιών ξεχωριστά από τις γονικές συμβουλές, αξίζει να μελετηθούν προκειμένου να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων.

Background – Aim: The prevalence of overweight and obesity in childhood has increased dramatically in recent decades and is now considered a major public health issue. For this reason, numerous and varied intervention programs have been tested to date, while family-based interventions can be an effective method for improving children's eating behaviors. The '4yourfamily' study tried to combine all those elements that have been shown by previous studies to be more effective against childhood obesity while at the same time trying to compare three different interventions with each other in order to provide useful information regarding which is the most effective intervention. Methods: The study involved 115 overweight or obese children aged 8 to 12 years and their parents, who were randomly assigned to one of three intervention groups for 6 months, and 91 completed the study. In Group 1 (N = 36) interventions were implemented in groups in Agricultural University of Athens, by 4 Experts (Dietitian, Physical Education Trainer, Psychologist, Chef), Group 2 (N = 30) had individual meetings per family with a dietitian in a Private Dietetic Office, where he implemented an educational program and material designed by the 4 Experts, and Group 3 (N = 25) received personalized distance training, with a program and material designed by the 4 Experts, through a specially designed website. Results: All interventions implemented resulted in favorable outcomes. More specifically, Group 1 presented statistically significant decrease in Body Mass Index Z-score, (BMI z-score), (-0.13, p= 0.009), increase in physical activity (+0.23 hours/day, p =0.000), reduction in children's screen time (-0.1 hours/day, p= 0.000). The change in eating behavior was almost absent . Group 2 showed statistically significant reduction in Body Mass Index (- 0.07, p=0.007), reduction in BMI z-score, (-0.28, p= 0.000), in the percentage of Total Body Fat (% TBF), (-1.9%, p=0.013), in Waist Circumference (-3 cm, p=0.000), in Waist Circumference z-score (-0.73 cm, p=0.000), increase in physical activity (+ 0.7 hours/day, p=0.000), decrease in children's screen time (-1 hour/day, p=0.000). The change in dietary behavior was shown by a statistically significant increase in the daily consumption of vegetables (+0.29 p.), whole grains (+0.32 p.), low-fat dairy (+0.29 p.). However, there was also a decrease in the daily consumption of sweets (-0.09 p.), fast food (-0.04 p.), and processed meat (-0.05 p.). Group 3 showed statistically significant decrease in BMI z-score, (-0.24, p=0.000), in Total Body Fat percentage (% TBF), (-2.1%, p=0.020), decrease in Waist Circumference z-score (-0.45 cm, p=0.045), increase in physical activity (+ 0.4 hours/day, p=0.000), decrease in children's screen time (-0.7 hours/day , p=0.001). Modification of eating behavior was shown by the statistically significant increase in the daily consumption of fruit (+0.57 p.), and low-fat dairy (+0.17 p.). The comparison between the 3 groups showed a statistically significant difference in the following parameters: in the reduction of BMI z-score (p=0.016) with Group 2 having the best values, in the reduction in % TBF (p=0.001) with Group 3 having the best values and in the reduction of screen time (p=0.010) with Group 2 being most effective. Regarding the changes in eating behavior between the 3 Groups, a statistically significant change was seen in the consumption of the following food groups: increase in fruit daily consumption with Group 3 being most effective, increase in the daily consumption of low-fat dairy as well as a reduction in the daily consumption of sweets and fast food with Group 2 being the most effective group. Overall, the most effective intervention was that of Group 2, which was individualized and applied separately to children. Finally, it should not be overlooked that in the context of the study, the validity of the semi-quantitative Food Frequency Questionnaire (FFQ) in overweight and obese children was tested and validated in order to be used as a nutritional assessment tool in the intervention study. Conclusions: Comparing 3 different multidimensional programs emerged the most effective intervention in terms of improving anthropometric indicators related to childhood obesity. Individualized interventions implemented in the family environment can successfully improve children's body weight and body fat percentage as well as their lifestyle habits in the long term. The findings of this thesis can be a guide for the future design of effective intervention programs, while 3 new parameters, the supportive effect of new technology and the web, the closer contact of children with Experts, and their activity and initiative separately from parental advice, are worth studying in order to increase the effectiveness of the future interventions.