Γεωπεριβαλλοντικές συνθήκες της λεκάνης απορροής του Ληθαίου ποταμού - Ν. Τρικάλων

Abstract

Ο Ληθαίος ή Τρικαλινός ποταμός βρίσκεται στη ΒΔ Θεσσαλία και διασχίζει την πόλη των Τρικάλων, η οποία οφείλει ένα μεγάλο μέρος του φυσικού της κάλους στον γραφικό αυτόν ποταμό. Πηγάζει από τα Αντιχάσια Όρη σε υψόμετρο 500m, διέρχεται από την πρωτεύουσα του Νομού με διεύθυνση ΒΔ-ΝΑ και τελικά εκβάλλει στον Πηνειό ποταμό λίγο έξω από την πόλη των Τρικάλων. Διαδραματίζει, ίσως και το σημαντικότερο ρόλο, τόσο στην διακίνηση του επιφανειακού νερού, όσο και στον εμπλουτισμό των υπόγειων νερών της περιοχής. Η λεκάνη απορροής του Ληθαίου καταλαμβάνει συνολικό εμβαδόν 535 km2, ενώ, το μήκος του ανέρχεται σε 36 km. Η λεκάνη του Ληθαίου δέχεται σημαντική ρύπανση από τα αστικά και βιομηχανικά απόβλητα καθώς και από την εντατική γεωργική και κτηνοτροφική δραστηριότητα του πληθυσμού που ζει και εργάζεται στο νομό. Σε πολλά τμήματα της κοίτης του, ο ποταμός Ληθαίος έχει υποστεί αλλοιώσεις, από τις εγκιβωτίσεις, την κατασκευή φραγμάτων και αρδευτικών καναλιών καθώς και από τις υπεραντλήσεις. Οι παράγοντες αυτοί έχουν επηρεάσει ιδιαίτερα την ποιοτική σύσταση του ποταμού, ιδίως τους θερινούς μήνες, όπου οι απαιτήσεις σε νερό είναι πολύ μεγάλες συγχρόνως με τη μείωση της παροχής του ποταμού, οι συνέπειες από τη ρύπανση είναι πλέον εμφανείς και έντονες. Στην παρούσα μελέτη έγινε προσπάθεια παρακολούθησης και ερμηνείας των περιβαλλοντικών παραμέτρων ποιότητας των νερών του ποταμού Ληθαίου για τη χρονική περίοδο (2002 – 2008). Οι παράμετροι που εξετάσθηκαν ήταν οι οριζόμενες από την νομοθεσία και την Οδηγία Πλαίσιο 60/2000 για την εκτίμηση της φυσικοχημικής ποιότητας των νερών. Η μελέτη των υδροχημικών συνθηκών του επιφανειακού υδατικού συστήματος του Ληθαίου έδειξε ότι η χημική σύσταση των υδάτων του είναι αποτέλεσμα επιμέρους παραγόντων όπως: η λιθολογία των υπόγειων υδροφορέων της λεκάνης, οι ανθρωπογενείς παρεμβάσεις και η βιολογική δραστηριότητα. Επιπλέον παρατηρήθηκαν και αναλύθηκαν οι χωροχρονικές μεταβολές της σύστασής του. Έτσι λοιπόν ο υδροχημικός τύπος νερού που κυριαρχεί στο μεγαλύτερο τμήμα του ποταμού είναι Ca – Mg – HCO3. Σε ότι αφορά στις επιμέρους συγκεντρώσεις των συστατικών που διαμορφώνουν το χημικό του τύπο, τα στοιχεία που κυριαρχούν είναι το Ca2+ & Mg2+ από την πλευρά των κατιόντων και τα HCO3- σε ότι αφορά στα ανιόντα, ενώ η συγκέντρωση των SO42- και NO3- κρίνεται επίσης σημαντική. Οι συγκεντρώσεις των Mg2+, Na+, K+, Cl-, SO42- και ΝΟ3-, είναι υψηλότερες κατά την υγρή περίοδο καθώς οι αυξημένες κατακρημνίσεις αυτής της περιόδου, διευκολύνουν την έκπλυση από τον εδαφικό ορίζοντα των ιόντων. Ενώ τα HCO3- και το Ca2+ υπερέχουν κατά τη ξηρή περίοδο, λόγω των υψηλών θερμοκρασιών σε συνδυασμό με την έλλειψη κατακρημνισμάτων που επικρατούν και οδηγούν στην αύξηση του πληθυσμού των μικροοργανισμών. Όσον αφορά στην καταλληλότητα των υδάτων του Ληθαίου για αρδευτικούς σκοπούς, σύμφωνα με τον ποιοτικό δείκτη SAR, προέκυψε ότι τα νερά του παρουσιάζουν μικρό κίνδυνο αλκαλίωσης και μέσο έως υψηλό κίνδυνο αλατότητας. Η ποιότητα των νερών του ποταμού χαρακτηρίζεται ως μέτρια σύμφωνα με τα κριτήρια που τίθενται από την Οδηγία Πλαίσιο 60/2000 για την Πολιτική στον Τομέα των Υδάτων. Έτσι η συστηματική παρακολούθηση της ποιότητας των νερών του ποταμού, είναι απαραίτητη για την αποφυγή περαιτέρω υποβάθμισης και την εναρμόνιση των περιβαλλοντικών ελέγχων με την κοινοτική Οδηγία.

Lithaios or Trikalinos River is located in the NW part of Thessaly and flows through the city of Trikala, which natural beauty is mostly attributed to this scenic river. It rises in the Antihassia Mount at the elevation of 500m, it comes across the capital of Trikala, following the NW – SE direction and finally it flows into the Peneos River, nearby the Trikala city. It takes the most active part in the percolation, both of the surface water and the enrichment of the water tables. Its drainage basin covers an area of 535 km2, while its length runs into 36km. Its basin is downgraded due to the urban and industrial sewage, in addiction with the intense agricultural and livestock activities that take place in the prefecture of Trikala. In many parts of its bed, the river has been altered because of dam and canal constructions as well as of intense pumping. These all factors have affected the qualitive composition of the River, especially during the dry period, where the high water demands in combination with the flow reduction, leads to an obvious state of pollution. At the present study we tried to valuate the environmental factors that affect the quality of Lithaios River, in order to assess its physicochemical status. The research was in the context of the European Union Framework Directive (60/2000). The hydrochemical study of the surface water system of Lithaios showed that its chemical composition is a result of different parameters such as, the lithology of the aquifers of the basin, the anthropogenic influence and the biological activity. Additionally, we analysed its chemical changes in time and space. Thus, its hydrochemical type that dominates in the largest part of the river is Ca – Mg – HCO3. As far as the different concentrations that form this chemical type are concerned, the cations that dominate are Ca2+ & Mg2+, while the most dominant anion is HCO3-,however the concentrations of SO42- and NO3- appears to be remarkable. The concentrations of Mg2+, Na+, K+, Cl-, SO42 and ΝΟ3-, are higher during the wet period, as the high precipitation status facilitates the ions’ release from the upper soil. Whereas HCO3- and Ca2+ excel during the dry period, because of the high temperature levels, in addition with the lack of precipitation, that leads to increased microorganism population. As far as the suitability for the surface water of Lithaios, for irrigation water is concerned, according to the quality index (SAR), it is calculated that its water show low risk of sodium and medium to high risk of salinity. According to the European water framework directive, the waters of the river Lithaios are classified as of moderate quality in terms of physicochemical parameters. The importance of the measured parameters for the aquatic environment of rivers and legislation limits are discussed. Systematic surveillance and conformity to the EU Water Framework Directive 60/2000 is indicated in order to avoid the deterioration of the water quality of Lithaios River.