Δίκτυο της βιολογικής γεωργίας στα πλαίσια της νέας πολιτικής για την ανάπτυξη της υπαίθρου. Η περίπτωση της Ελλάδας

Abstract

Ο τομέας της βιολογικής γεωργίας, έχει μετατραπεί σε ένα πολύ σημαντικό συστατικό της Ευρωπαϊκής αγρο-περιβαλλοντικής πολιτικής, ιδιαίτερα λόγω των αυξανόμενων περιβαλλοντικών ανησυχιών σχετικά με τον αντίκτυπο του συμβατικού μοντέλου γεωργίας στο περιβάλλον. Η εισαγωγή των προγραμμάτων ενίσχυσης της βιολογικής γεωργίας μέσα από την εφαρμογή του αγρο-περιβαλλοντικού κανονισμού ΕΚ 2078/92 (εφαρμογή υψηλότερων περιβαλλοντικά προτύπων χρήσης της γης), έδωσαν σημαντική ώθηση στην ανάπτυξη κλάδου σε πολλές χώρες της Ε.Ε. και ιδιαίτερα στην Ελλάδα. Η Ε.Ε. αρχικά μέσω του κανονισμού του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου ΕΚ 2092/91 καθώς και μετέπειτα μέσω των κανονισμών ΕΚ 834/207 και ΕΚ 889/2008, περί του βιολογικού τρόπου παραγωγής γεωργικών προϊόντων και των σχετικών ενδείξεων στα γεωργικά προϊόντα και στα είδη διατροφής, δημιούργησε τόσο το εννοιολογικό, όσο και το νομικό υπόβαθρο για την ουσιαστική διαφοροποίηση της βιολογικής παραγωγής από τη συμβατική.

Το κίνημα της βιολογικής γεωργίας είναι ένα κοινωνικό κίνημα (σε αντίθεση με τη συμβατική γεωργία), το οποίο έχει μία ριζοσπαστική φιλοσοφία για τα περιβαλλοντικά ζητήματα και τη σχέση που διαμορφώνεται ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση (η φιλοσοφία μιας αειφορικής ανάπτυξης). Τα τελευταία χρόνια, διάφοροι ερευνητές έχουν αναφερθεί στη θεσμοποίηση της βιολογικής γεωργίας (εθνικός και παγκόσμιος συντονισμός προτύπων και μεθόδων παραγωγής) και την ανάπτυξή της μέσα από τα συμβατικά μονοπάτια του αγρο-διατροφικού τομέα (παγκόσμιο εμπόριο βιολογικών τροφίμων). Έτσι, η βιολογική γεωργία τίθεται μπροστά στο δίλημμα του «εκσυγχρονισμού» -όπως νοείται η θεσμοποίηση- ή της αντίστασης μέσα από τη διατήρηση των αξιών που πρεσβεύει (άμεση επαφή με τον καταναλωτή μέσα από αποκεντρωμένες αγορές, μειωμένες αποστάσεις, παραγωγή και κατανάλωση εποχιακών προϊόντων κ.ά.) και των αγορών μικρής κλίμακας. Από την άλλη, έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι όλα αυτά τα κινήματα της βιολογικής γεωργίας, θεωρούνται ως μία θετική δύναμη στην ανάπτυξη του κλάδου από τους παράγοντες της αγοράς, τους κοινωνικούς εταίρους και άλλους συναφείς φορείς του δικτύου πολιτικής της βιολογικής γεωργίας.

Λαμβάνοντας υπόψη την προσέγγιση των δικτύων, θα αναζητήσουμε μέσα από αυτήν την εργασία, να κατανοήσουμε το ρόλο των δικτύων στη διαμόρφωση και άσκηση πολιτικής γύρω από τον τομέα της βιολογικής γεωργίας καθώς και το ρόλο των δικτύων στη σύνδεση της βιολογικής γεωργίας με τον αγρο-διατροφικό τομέα, ο οποίος έχει αναδείξει τη βιολογική τροφή σε ασφαλή και υγιή τροφή, απαλλαγμένη από υπολείμματα και χημικές ουσίες. Η έννοια των δικτύων, χρησιμοποιείται ευρύτατα από τις κοινωνικο-οικονομικές επιστήμες και ιδιαίτερα στα πλαίσια μελετών για την κατανόηση των διαφορετικών μορφών αγροτικής ανάπτυξης. Παρά το γεγονός ότι η βιολογική γεωργία γνώρισε ευρεία διάδοση στα Κράτη-Μέλη της Ε.Ε. υπό τις κατευθυντήριες γραμμές στης ΚΑΠ, ωστόσο, τα εθνικά δίκτυα πολιτικής για τη βιολογική γεωργία, γνωρίζουν σημαντικές διαφοροποιήσεις καθώς αυτά έχουν διαμορφωθεί στα πλαίσια συγκεκριμένων συνθηκών και ιστορικών διαδικασιών. Οι διαφορές αυτές αφορούν στο πολιτικό περιβάλλον, τις στρατηγικές και τα μέσα των ποικίλων συλλογικών φορέων που επηρεάζουν τα δίκτυα, τη σύνθεση των δικτύων (διαφορετικοί φορείς πολιτικής), τις σχέσεις ανάμεσα στα δίκτυα παραγωγών, τις υπηρεσίες της αγροτικής πολιτικής και τους φορείς από το χώρο της μεταποίησης και της λιανικής πώλησης, το ρόλο του κράτους στην προώθηση της πολιτικής αλλαγής, την κατανομή της εξουσίας ανάμεσα στο κράτος και την κυρίαρχη οργάνωση των αγροτών κ.ά. Σε παράγοντα-κλειδί για τη διαμόρφωση και άσκηση πολιτικής για τη βιολογική γεωργία στην Ευρώπη και την ανάπτυξη του κλάδου, αναδεικνύονται επίσης οι σχέσεις ανάμεσα στις οργανώσεις των αγροτών του συμβατικού και του βιολογικού τομέα, οι οποίες με βάση το συγκεκριμένο ιστορικό-πολιτικό-κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο αναπτύσσονται, άλλοτε χαρακτηρίζονται από αρμονική συνύπαρξη, άλλοτε από σκληρό ανταγωνισμό και άλλοτε από εποικοδομητικό ανταγωνισμό. Όλοι οι παραπάνω παράγοντες διαμόρφωσης των δικτύων πολιτικής για τη βιολογική γεωργία, θα εξεταστούν εκτενώς στην ενότητα που αφορά στην ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας στη χώρα μας.

Organic farming has become an important element of European agrienvironmental policy, mostly due to increasing concern about the impact of agriculture on the environment. Since the implementation of EC Reg. 2078/92 –which provides the basis for organic subsidy schemes– the EU promotes organic farming based explicitly on its positive effects to the environment (due to the pure existence and control of a world-wide set of standards, which organic farming associations themselves have defined). In recent years, standards have also been defined by the EU through the implementation of EC Reg. 2092/91 (regulation of organic production) and the later EC Reg. 834/2007 and EC Reg. 889/2008 (laying down detailed rules for the implementation of EC Reg. No 834/2007 on organic production and labeling of organic products with regard to organic production, labeling and control). These very standards, differentiate organic farming from conventional farming. The organic farming movement is a social movement (as opposed to mainstream farming), with a radical view on environmental issues and the man–nature relationship. Recently, several researchers have written about the institutionalization of organic farming, where institutionalization might be understood as a kind of modernization. But is the nature of the movement opposing to the institutionalized path of development for organic farming (considering its value basis), especially when organic farming movements in Europe are widely recognized as a positive force by market actors, civil society and relevant actors in policy networks? Taking account of the organic farming policy networks‟ approach as an integrated tool (bringing together the macro-level perspectives and the micro-level perspectives of social science, that is, the way the actors are embedded in the social context and influence the characteristics of networks), this paper seeks to understand the preferences for particular policies regarding the organic sector as well the way these networks connect to the agro-food sector. The actor-network concept has become widely utilized in socioeconomic studies of economic life. Networks might be of particular utility in understanding diverse forms of rural development and agricultural policy in general. Despite most having developed under the umbrella of the Common Agricultural Policy (CAP), national-level organic farming policy networks in Europe vary (cross-country comparison), since there are a lot of differences (different national processes and special conditions) between countries in transporting EU agricultural policy. These differences pertain to the political environment, the strategies and resources of network actors that influence policy networks, the composition of the networks (different policy actors), the relationship between networks (farmers‟ networks, agencies of agricultural policy, retail and processing actors and food market firms), the role of state in promoting policy change, the distribution of the power between the state and the respective organization representing farmers, be it in organic or mainstream. The cooperation or not between general agricultural institutions and the organizations of the organic farming sector, is also of great importance in influencing the policy making process of organic farming in European countries. All these factors, are going to be taken into account for the policy network analysis in the case of Greece.