Πολυλειτουργική γεωργία και αγροτική ανάπτυξη

Abstract

Η διατριβή αποτελεί µια προσπάθεια διερεύνησης των σύνθετων σχέσεων και αλληλεξαρτήσεων του γεωργικού τοµέα και της αγροτικής οικονοµικής ανάπτυξης. Σκοπός της εργασίας είναι η διερεύνηση και ποσοτικοποίηση των διασυνδέσεων των πολλαπλών λειτουργιών της γεωργίας µε την ευρύτερη ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών και η ανάλυση των επιδράσεων των µεταβολών της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής και των λοιπών πολιτικών που εφαρµόζονται στον αγροτικό χώρο στις ανωτέρω σχέσεις.

Η διερεύνηση των σχέσεων και διασυνδέσεων των εµπορευµατικών και µηεµπορευµατικών

λειτουργιών της γεωργίας, της βιωσιµότητας των αγροτικών περιοχών και των εφαρµοζόµενων πολιτικών πραγµατοποιείται µε την προσέγγιση της δυναµικής ανάλυσης συστηµάτων για το Νοµό Τρικάλων. Με την υιοθέτηση του συγκεκριµένου αναλυτικού εργαλείου αναπτύχθηκε ένα υπολογιστικό υπόδειγµα, το οποίο αποτελείται από πέντε υποσυστήµατα: υποσύστηµα περιφερειακής οικονοµίας, υποσύστηµα γεωργίας, υποσύστηµα ανθρώπινων πόρων, υποσύστηµα πολιτικών, υποσύστηµα δεικτών-εκροών, τα οποία διασυνδέονται και ανατροφοδοτούνται µεταξύ τους. Η καινοτοµία της διατριβής έγκειται στην ολιστική προσέγγιση των διασυνδέσεων των πολλαπλών λειτουργιών της γεωργίας µε την χωρική ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών εξετάζοντας τις οικονοµικές, κοινωνικές, δηµογραφικές και περιβαλλοντικές επιδόσεις τους. Για την ποσοτική εκτίµηση των ανωτέρω σχέσεων και αλληλεξαρτήσεων υιοθετήθηκε µια ‘πολυµοντελική’ προσέγγιση και επελέγησαν σύνθετοι µέθοδοι περιφερειακής ανάλυσης. Συγκεκριµένα, για το υποσύστηµα της περιφερειακής οικονοµίας κατασκευάσθηκε ένα περιφερειακό δυναµικό υπόδειγµα Εισροών-Εκροών µε τη χρήση της τεχνικής GRIT, το οποίο αποτυπώνει στο χρόνο τις διασυνδέσεις και αλληλεξαρτήσεις των κλάδων οικονοµικής δραστηριότητας και παρέχει τη δυνατότητα ποσοτικής εκτίµησης σε όρους παραγόµενου προϊόντος, απασχόλησης και εισοδήµατος των επιπτώσεων των µεταβολών των αναπτυξιακών πολιτικών για την τοπική οικονοµία του Νοµού Τρικάλων. Ο γεωργικός κλάδος του Πίνακα Εισροών-Εκροών στα πλαίσια συλλογής πρωτογενών δεδοµένων αποοµαδοποιήθηκε σε τέσσερα γεωργικά συστήµατα, τα οποία επικρατούν στην περιοχή µελέτης ανάλογα µε το υψόµετρο και το ανάγλυφο του εδάφους και τα οποία είναι: εκτατικές αροτραίες καλλιέργειες, εκτατική κτηνοτροφία, εντατικές αροτραίες καλλιέργειες και άλλα γεωργικά συστήµατα. Η ανάλυση των εµπορευµατικών και µηεµπορευµατικών

λειτουργιών της γεωργίας πραγµατοποιείται µέσω ενός περιφερειακού υποδείγµατος προσφοράς αροτραίων καλλιεργειών µε τη χρήση της τεχνικής του γραµµικού προγραµµατισµού, το οποίο επιτρέπει την εξέταση των επιπτώσεων της αγροτικής πολιτικής στα άριστα επίπεδα χρήσεων γης και στο επίπεδο παραγωγής των ιδιωτικών αλλά και δηµόσιων αγαθών της γεωργίας. Τα δηµόσια αγαθά αποτυπώνονται και ποσοτικοποιούνται µε τη χρήση τριών περιβαλλοντικών δεικτών: δείκτης βιοποικιλότητας, δείκτης ποιότητας υδάτων, δείκτης Shannon.

Το υποσύστηµα του γεωργικού τοµέα διασυνδέεται µε το υποσύστηµα της περιφερειακής οικονοµίας µέσω της εξωγενοποίησης των γεωργικών συστηµάτων των αροτραίων καλλιεργειών που έχει ως αποτέλεσµα το υποσύστηµα της περιφερειακής οικονοµίας να είναι υποκινούµενο από τη ζήτηση για τοπικά παραγόµενα προϊόντα και υπηρεσίες, ενώ το υποσύστηµα του γεωργικού τοµέα να είναι υποκινούµενο από τη προσφορά γεωργικών προϊόντων.

Το υποσύστηµα των ανθρώπινων πόρων εξειδικεύεται µε την κατασκευή ενός δηµογραφικού υποδείγµατος, το οποίο προσοµοιώνει στο χρόνο την εξέλιξη του πληθυσµού, της απασχόλησης και της µετανάστευσης, ως βασικών δεικτών βιωσιµότητας της περιοχής µελέτης, ενώ διασυνδέεται µε τα υποσυστήµατα της περιφερειακής οικονοµίας και της γεωργίας για τη προβολή της ζήτησης εργασίας και της µετανάστευσης.

Στο υποσύστηµα των πολιτικών εξειδικεύονται οι πολιτικές που ασκούνται στις αγροτικές περιοχές (Πυλώνας 1, Πυλώνας 2 και περιφερειακές πολιτικές). Συνολικά εξειδικεύονται επτά σενάρια πολιτικής, η προσοµοίωση και ανάλυση επιπτώσεων των οποίων αποτυπώνει τις πολιτικές εκείνες που επιδρούν θετικά στον πολυλειτουργικό χαρακτήρα της τοπικής γεωργίας τόσο ως προς τις περιβαλλοντικές της επιδόσεις όσο και ως προς την ευρύτερη αγροτική ανάπτυξη. Η προσοµοίωση των εναλλακτικών σεναρίων πολιτικής φανερώνει ότι ενίσχυση του Άξονα 2 για βελτίωση του περιβάλλοντος δηµιουργεί τις µεγαλύτερες θετικές επιδράσεις στο περιβάλλον ενισχύοντας τη συνδεδεµένη παραγωγή των δηµόσιων αγαθών της γεωργίας αλλά επιδρά αρνητικά στην γεωργική απασχόληση και γενικότερα στην απασχόληση και τη συγκράτηση του πληθυσµού. Η προώθηση της διαφοροποίησης της οικονοµικής βάσης στα πλαίσια του Άξονα 3 επιδρά θετικά στην αγροτική ανάπτυξη ενώ η ενίσχυση της περιφερειακής πολιτικής (∆ιαρθρωτικά Ταµεία) δηµιουργεί τις µεγαλύτερες θετικές επιδράσεις στην περιφερειακή οικονοµία. Τέλος, µείωση των πόρων του Πυλώνα 1 και ενίσχυση του Πυλώνα 2 µε πλήρη αποσύνδεση των ενισχύσεων, επιδρά αρνητικά στη τοπική γεωργία, ωφελεί το περιβάλλον ενώ οριακές είναι οι επιδράσεις στην τοπική οικονοµία.

This thesis is an attempt to investigate the complex relationships and interactions of the agricultural sector and the regional economic development. The basic aim of the thesis is to investigate and quantify the linkages of the multiple functions of agriculture and the development of rural areas and assess the impact of policy changes implemented in rural areas to the above relationships.

The investigation of relationships and linkages between market and non-market functions of agriculture, rural areas viability and policies is done through a system dynamics approach for the Prefecture of Trikala. Through this analytical tool, a computable model was developed, which consists of five subsystems: the regional economy subsystem, the agriculture subsystem, the human resources subsystem, the policy subsystem and the outcome indicators subsystem, which are linked and feedback each other. The thesis’ innovation is mainly the holistic approach of linkages of multiple functions of agriculture to spatial development of rural areas examining its economic, social, demographic and environmental performance. For the quantification of the above relationships, a ‘multimodeling’ approach was adopted which combine complex methods of regional analysis. Particularly, for the regional economy subsystem there was constructed a regional dynamic input-output model with the use of GRIT technique, which imprints the linkages and interrelationships of economic sectors on time, providing also the capability of quantification of policy changes implemented in rural areas in terms of product, employment and income through the estimated multipliers.

The agricultural sector of the input-output table, in the context of survey data gathered, was disaggregated into four farming systems, which prevail in study area according to altitude and land type and which are: extensive arable crops, extensive livestock, intensive arable crops and other agricultural systems. The analysis of market and non-market functions of agriculture is carried out through a regional arable crops supply model with the use of linear programming technique. This method allows the impact analysis of agricultural policy (CAP) to the optimal levels of land uses and the production level of private and public goods of agriculture. These public goods are imprinted and quantified with the use of three environmental indicators: biodiversity index, water quality index and Shannon index. Agriculture subsystem links to regional economy subsystem by exogenising the farming systems of arable crops. As a result the regional economy subsystem is demand driven for regionally produced products and services, while agriculture subsystem is supply driven.

Human resources subsystem is specified through a demographic model which projects population, employment and migration evolution as basic indicators of the study area’s viability while it links with the subsystems of regional economy and agriculture for labour demand and migration projection.

In the policy subsystem, there are specified policies implemented in rural areas (Pillar 1, Pillar 2 and regional policies). In total, seven policy scenarios are specified, the simulation and impact analysis of which imprint those policies that influence positively the multifunctional character of local agriculture in terms both of its environmental performance and wider rural development. The simulation of the alternative policy scenarios shows that the reinforcement of Axis 2 for environmental protection creates the greater positive effects on the environment by strengthening the joint production of agriculture’s public goods. However, it affects negatively agricultural employment and generally the total employment and population maintenance in the study area. The promotion of diversification of economic activities in the context of Axis 3, affects positively regional development. The more significant positive changes on the local economy are created by the reinforcement of regional policies. Finally, reduction of Pillar 1 funds and reinforcement of Pillar 2 with full decoupling of subsidies, affects negatively the agricultural sector, benefits the environment while it has a marginal impact on the regional economy.