Δυνατότητες και περιορισμοί αγροτουριστικής αξιοποίησης της περιοχής του εθνικού πάρκου των Τζουμέρκων

Abstract

Η αναγνώριση από τον άνθρωπο της αξίας του περιβάλλοντος, στο οποίο ζει αποτέλεσε τη βάση για την προσεκτικότερη ενασχόληση μαζί του. Η επιστημονική επιβεβαίωση της φθοράς που προξενεί η ανθρώπινη δραστηριότητα στη φύση οδήγησε στην ανάληψη πρωτοβουλιών για την προστασία συγκεκριμένων περιοχών. Οι πρωτοβουλίες αυτές συνέβαλαν στην ενδυνάμωση της επιθυμίας επανασύνδεσης του ανθρώπου με το φυσικό του περιβάλλον, από όπου οι σύγχρονες συνθήκες διαβίωσης τον είχαν απομακρύνει. Μία έκφραση της υλοποίησης αυτών των προσπαθειών επανασύνδεσης είναι και η δημιουργία των Εθνικών Πάρκων, τα οποία συνδυάζουν την προσπάθεια προστασίας της φύσης με μια ελεγχόμενη τουριστική δραστηριότητα. Οι ρίζες του τουριστικού φαινομένου φτάνουν στην αρχαιότητα και οι εκάστοτε εκφάνσεις του συνδέονται με τον πολιτισμό κάθε εποχής. Στις μέρες μας η διαρκής εξέλιξη του τουρισμού έχει δημιουργήσει ένα πολυδιάστατο σύστημα με διεθνείς διαστάσεις, το οποίο διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για την οικονομία, τον πολιτισμό και το περιβάλλον. Σύγχρονες αντιλήψεις στο χώρο του τουρισμού έχουν να παρουσιάσουν μια στροφή στον τρόπο που αντιμετωπίζεται η τουριστική διαδικασία και αντιστέκονται στο κυρίαρχο μαζικό τουριστικό πρότυπο με εναλλακτικές προτάσεις. Στην κατεύθυνση αυτή προτείνονται φιλικότερες στο περιβάλλον μορφές τουρισμού στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης. Ο αγροτικός χώρος αποτελεί ένα πεδίο, οπού μπορούν να αναπτυχθούν τέτοιου είδους τουριστικές δραστηριότητες με επιθυμητά αποτελέσματα. Ο αγροτουρισμός αποτελεί μια εναλλακτική και ήπια μορφή τουριστικής ανάπτυξης, η οποία ενδείκνυται για τις προστατευόμενες περιοχές. Η αποστολή της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος μέσω του Εθνικού Πάρκου και η εμπειρία του αγροτουρισμού εμφανίζονται ως σύμμαχοι στην προσπάθεια του ανθρώπου γι' αυτό το σκοπό. Ο αγροτουρισμός λειτουργεί ως βασικός μοχλός ελεγχόμενης και ολοκληρωμένης ανάδειξης των ιδιαιτεροτήτων και της σημασίας ενός Εθνικού Πάρκου. Η διεθνής εμπειρία αναγνωρίζει τη συνεισφορά των αγροτουριστικών δραστηριοτήτων στις ευαίσθητες φυσικές περιοχές και επιδιώκεται η εφαρμογή τους για τα ποικίλα οφέλη που προκύπτουν. Η προστασία της φύσης και της πολιτισμικής κληρονομιάς φανερώνει το επίπεδο του πολιτισμού ενός λαού. Κάθε κράτος έχει καθήκον να θεσμοθετήσει ένα σύστημα προστασίας συγκεκριμένων περιοχών, προκειμένου να διαφυλαχθεί και να αξιοποιηθεί ό, τι έχει αξία για την παγκόσμια κοινότητα. Η Ελλάδα είναι μια χώρα προικισμένη με σπάνια φυσική ομορφιά και εξαιρετικής σημασίας πολιτισμό σε διεθνές επίπεδο. Μέχρι τώρα αρκετές προσπάθειες έχουν πραγματοποιηθεί σε επίσημο επίπεδο για την προστασία και την ανάδειξη αυτού του «θησαυρού». Παρά ταύτα η αδυναμία υλοποίησης πολλών σχεδίων προστασίας περιοχών υποδεικνύει την ανάγκη αποτελεσματικότερης εφαρμογής τους. Η περιοχή Τζουμέρκων αποτελεί μια από τις πιο όμορφες περιοχές της πατρίδας μας. Αποτελεί τμήμα της κεντρικής Πίνδου και εκτείνεται στους νομούς Άρτας και Ιωαννίνων της περιφέρειας της Ηπείρου και στο Νομό Τρικάλων της περιφέρειας Θεσσαλίας. Χαρακτηριστικό της γνώρισμα είναι η επιβλητικότητα του ορεινού όγκου της Αθαμανικής οροσειράς (ή Τζουμέρκων). Η αναγνώριση του φυσικού πλούτου και του ιδιαίτερου περιβάλλοντος της περιοχής επικυρώνεται με την επίσημη ανακήρυξη της σε Εθνικό Πάρκο. Κατά τη διαδικασία χαρακτηρισμού της περιοχής, αρχικά εκπονήθηκε από την αναπτυξιακή εταιρεία «ΗΠΕΙΡΟΣ Α.Ε.» η Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη για την περιοχή πάνω στην οποία βασίστηκε η ΚΥΑ για τη δημιουργία του Εθνικού Πάρκου. Κατόπιν η ΚΥΑ διορθώθηκε και εγκρίθηκε από το Συμβούλιο της Επικρατείας και τελικά με την έκδοση του Προεδρικού Διατάγματος της 12ης Φεβρουαρίου του 2009 κηρύσσεται η περιοχή προστατευόμενη ως Εθνικό Πάρκο. Στην παρούσα φάση δεν έχει οργανωθεί ακόμη η λειτουργία του εθνικού πάρκου, καθώς δεν έχει ολοκληρωθεί το στάδιο διαβούλευσης με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς για τη σύσταση του Φορέα Διαχείρισης. Στην ερευνητική εργασία που ακολουθεί, η περιοχή έρευνας ταυτίζεται με την περιοχή που περιλαμβάνει το Εθνικό Πάρκο και αντιμετωπίζεται με την προοπτική της λειτουργίας του. Η οικονομική ανάπτυξη της ιδιαίτερα πολυποίκιλης αυτής περιοχής έχει καθυστερήσει σημαντικά, διατηρώντας την με τον τρόπο αυτό ουσιαστικά ανέγγιχτη και παρθένα. Αυτό το γεγονός αποτελεί πρόκληση για το μέλλον της. Στο παρελθόν οι τομείς, στους οποίους στηριζόταν η οικονομία της περιοχής ήταν της κτηνοτροφίας και ο κατασκευαστικός. Όμως, τις τελευταίες δεκαετίες δέχτηκαν μεγάλες πιέσεις, με αποτέλεσμα πολλοί άνθρωποι να εγκαταλείψουν τον τόπο τους και πολλά χωριά να ερημώσουν. Σήμερα παρατηρείται μια τάση δημιουργίας μικρών τουριστικών επιχειρήσεων σε μια συνειδητή προσπάθεια ανάδειξης και αξιοποίησης της περιοχής ως αγροτουριστικού προορισμού. Αυτό το γεγονός αποτελεί ένδειξη της σημασίας του αγροτουρισμού για το μέλλον της περιοχής. Γι' αυτό το λόγο, καθοριστικά στοιχεία για τη συνολική και ολοκληρωμένη ανάπτυξη της περιοχής είναι ο σωστός σχεδιασμός και η προσεκτική διαχείριση του ήδη αναπτυσσόμενου αγροτουρισμού. Η ανακήρυξη της περιοχής σε εθνικό πάρκο δημιουργεί νέα δεδομένα για την περιοχή. Αποτελεί μια ευκαιρία ελεγχόμενης και ήπιας ανάπτυξης με βασικό άξονα την αειφορία. Ο αγροτουρισμός μπορεί να λειτουργήσει ως μοχλός ανάπτυξης που συνάδει με τη λειτουργία και το σκοπό του εθνικού πάρκου. Ήδη στην περιοχή παρατηρείται μια αναγκαστική στροφή της τοπικής οικονομίας προς τον τουρισμό επειδή δεν υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις. Όμως, η έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδίου αναμένεται να λειτουργήσει αρνητικά για τη συνολική ανάπτυξη της περιοχής. Γι' αυτό το λόγο, καίριας σημασίας είναι η προσεκτική εξέταση των συνθηκών που διαμορφώνονται με τη δημιουργία του εθνικού πάρκου και η δημιουργία στρατηγικών σχεδίων για την ανάπτυξη του αγροτουρισμού και της περιοχής γενικότερα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο σκέψης, η παρούσα μελέτη εξετάζει τις δυνατότητες και τους περιορισμούς αγροτουριστικής ανάπτυξης στην περιοχή που θα περιλαμβάνει το Εθνικό Πάρκο Τζουμέρκων. Η μελέτη ξεκινά {Κεφάλαιο 2) με την παρουσίαση του ερευνητικού ζητήματος. Στη συνέχεια (Κεφάλαιο 3) παρουσιάζεται η μεθοδολογία που θα ακολουθηθεί για την εξέταση του ερευνητικού ζητήματος. Ακολουθεί (Κεφάλαια 4,5 και 6) η βιβλιογραφική ανασκόπηση για τον αγροτουρισμό και τα εθνικά πάρκα. Το επόμενο κεφάλαιο (Κεφάλαιο 7) εκθέτει τα δευτερογενή ευρήματα. Κατόπιν (Κεφάλαιο 8), παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνας πεδίου. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων (Κεφάλαιο 9) και η εξαγωγή συμπερασμάτων ολοκληρώνει την εργασία (Κεφάλαιο 10). Στο τέλος επισυνάπτονται η βιβλιογραφία και τα παραρτήματα της μελέτης (Κεφάλαια 11 και 12).