Βοτανικοί Κήποι και ο ρόλος τους στον χώρο της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Οι αντιλήψεις των εκπαιδευτικών των Κέντρων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης

Abstract

Βασικός σκοπός της Διατριβής είναι η διερεύνηση της δυνατότητας συμβολής των Βοτανικών Κήπων στο χώρο της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Η μελέτη διαρθρώνεται σε δύο μέρη: Το Θεωρητικό και το Ερευνητικό Μέρος, τα οποία αυτά Μέρη αναπόφευκτα συνδέονται μεταξύ τους και αλληλεπιδρούν. Στο Θεωρητικό Μέρος, γίνεται καταρχήν μια πολύ συνοπτική αναφορά στην καθοριστική επίδραση της σχέσης Παιδιού – Φύσης στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του ατόμου και στη σοβαρή διαταραχή που έχει η σχέση αυτή υποστεί κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Στο πλαίσιο αυτής της προσέγγισης επισημαίνεται το γεγονός ότι ο καλύτερος τρόπος προκειμένου ένα άτομο να υιοθετήσει στάσεις και συμπεριφορές φιλικές με το περιβάλλον στην ενήλικη ζωή του, είναι να αναπτυχθεί μια ειλικρινής σχέση και αγάπη για τη φύση, κατά τη διάρκεια της παιδικής του ηλικίας. Παράλληλα γίνεται αναφορά στην εξέλιξη των υπαίθριων χώρων για παιδιά και στον κομβικό ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει ο θεσμός των Βοτανικών Κήπων στην αφύπνιση και αναθέρμανση του έμφυτου δεσμού του παιδιού με το φυσικό περιβάλλον και στη διαμόρφωση της περιβαλλοντικής του συνείδησης. Στη συνέχεια γίνεται μια σύντομη περιήγηση στην ιστορία, τη σημασία και τον πολυδιάστατο ρόλο των Βοτανικών Κήπων στη σημερινή εποχή, παρουσιάζεται η παγκόσμια γεωγραφία τους και επισημαίνεται το γεγονός ότι η φυσιογνωμία των Βοτανικών Κήπων διαφοροποιείται σημαντικά σε ότι αφορά τη θέση τους, το σκοπό και τον τύπο τους και ακόμα την οργανωτική δομή και τη λειτουργία τους. Επίσης, μέσω βιβλιογραφικών αναφορών αλλά και μέσω επισκέψεων και προσωπικής επικοινωνίας με τους Υπευθύνους των Βοτανικών Κήπων του υπό σύσταση Εθνικού Δικτύου, επιχειρείται η χαρτογράφηση των Βοτανικών Κήπων στον ελληνικό χώρο. Στο πλαίσιο αυτής της χαρτογράφησης γίνεται συνοπτική αναφορά στο έργο 14 Βοτανικών Κήπων της χώρας μας, με ιδιαίτερη έμφαση στη δραστηριοποίηση των Κήπων αυτών στο χώρο της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Μέσω αυτών των παρουσιάσεων διαφαίνεται η ποικιλομορφία των στόχων και πρακτικών των ελληνικών Βοτανικών Κήπων, σε ότι Βοτανικοί Κήποι και Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Ταμπούκου Άννα (2010) 1 αφορά τη διατήρηση, προστασία και ανάδειξη της φυτικής βιοποικιλότητας, αλλά και την περιβαλλοντική αγωγή και εκπαίδευση για την αειφορία των πολιτών και ειδικότερα των παιδιών. Ο θεσμός της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης απασχολεί ιδιαίτερη ενότητα του Θεωρητικού Μέρους, στο πλαίσιο της οποίας παρουσιάζονται πολύ συνοπτικά ιστορικά στοιχεία του θεσμού και ακόμα ο ορισμός και οι κατευθυντήριες αρχές της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, ενώ παράλληλα αναδεικνύεται η ζωτική της σχέση της με την Αειφόρο Ανάπτυξη. Ακόμα γίνεται αναφορά στα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης της χώρας, τα οποία και λειτουργούν ως υποστηρικτικές δομές της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, προορισμένες να προσφέρουν, μεταξύ πολλών άλλων, εκπαιδευτικά προγράμματα, επιμορφωτικά σεμινάρια και εκπαιδευτικό υλικό. Στη συνέχεια επιχειρείται η σύνδεση των Βοτανικών Κήπων με το χώρο της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, με τη μεταφορά της διεθνούς εμπειρίας, αλλά και με την παρουσίαση, ως μελέτης περίπτωσης, Βοτανικού Κήπου του ελληνικού χώρου και συγκεκριμένα του Βαλκανικού Βοτανικού Κήπου Κρουσσίων, ο οποίος έχει να επιδείξει αξιοπρόσεκτες σχεδιασμένες εκπαιδευτικές δράσεις στο χώρο της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, στο πλαίσιο της “Στρατηγικής Διατήρησης των Βοτανικών Κήπων” (The Botanic Gardens Conservation Strategy). Στο Ερευνητικό Μέρος παρουσιάζεται ή Πανελλαδική Έρευνα μέσω ερωτηματολογίων, που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της Διατριβής, βασικός σκοπός της οποίας ήταν η διερεύνηση των αντιλήψεων των εκπαιδευτικών που στελεχώνουν τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης της χώρας, σχετικά με τη δυνατότητα συμβολής των Βοτανικών Κήπων στην περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση των μαθητών της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και ευρύτερα στην προώθηση της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Μέσω της έρευνας αυτής διαπιστώθηκε ότι, σύμφωνα με τις αντιλήψεις της εκπαιδευτικής κοινότητας, οι Βοτανικοί Κήποι μπορεί να αποτελέσουν ένα πολύτιμο “εργαλείο” στο χώρο της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, διαδραματίζοντας πρωτεύοντα ρόλο στην ανάπτυξη στάσεων, συμπεριφορών και δεξιοτήτων, απαραίτητων για την επίλυση των περιβαλλοντικών Βοτανικοί Κήποι και Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Ταμπούκου Άννα (2010) 2 προβλημάτων. Κατά συνέπεια αναδείχθηκε ως ιδιαίτερα επιτακτική η ανάγκη για ενεργό συμμετοχή των Βοτανικών Κήπων στο “γίγνεσθαι” της εκπαιδευτικής πράξης

The main aim of this dissertation is to explore the possibility for the contribution of Botanic Gardens in the area of Environmental Education. The study comprises two parts: the theoretical and the research part, which are inevitably intertwined. In the Theoretical Part there is a brief overview of the influential relation between children and nature, which is so important in terms of personal development but has been seriously shaken in the last decades. In the context of this approach what emerges as a proposition is the fact that the best way for a person to adopt as an adult attitudes that are environmentally friendly, is the development of a sincere relationship with and love for nature during their childhood. In parallel, there is a reference to the development of open air spaces for children and to the crucial role that Botanic Gardens can play in the awakening and encouragement of the immanent bond between children and the natural environment, as well as in the formation of their environmental consciousness. Next comes a brief exploration of the history, meaning and multifaceted role of Botanic Gardens today as well as a presentation of their universal geography; what is highlighted is the fact that the characteristics of Botanic Gardens are differentiated in terms of their locale, aims, but also with regard to their organizational structure and function. In parallel there is an attempt for a charting of the Greek Botanic Gardens; this is done through a range of approaches including a literary survey, research visits and personal communication with the principals of the Gardens, under the umbrella of a national network that is about to be founded. In this context there is a brief reference to the work of 14 Botanic Gardens in our country, with special emphasis to their active involvement in the area of Environmental Education. Through these presentations what emerges is the variety of the targets and practices of the Greek Botanic Gardens in relation to the Βοτανικοί Κήποι και Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Ταμπούκου Άννα (2010) 3 conservation, protection and promotion of the natural biodiversity and environmental education and training for the wellbeing of citizens and particularly of children. Environmental Education is the theme of a special section of the theoretical part in the context of which a brief historical overview of the institution is presented as well as the definition and directional principles of it; in parallel the vital relationship of Environmental Education with wellbeing and development is particularly highlighted. There is also a reference to the Centres of Environmental Education in the country, which function as supporting structures of Environmental Education, with the aim to offer amongst others, educational projects, professional development seminars and educational materials. What is attempted next, is the linking of Botanic Gardens with the area of Environmental Education through the transfer of international experience, but also with the case study of a Greek Botanic Garden, namely the Balkan Botanic Garden of Kroussion; the latter has demonstrated notable planned educational activities in the area of Environmental Education in the context of the Botanic Gardens Conservation Strategies. The research part presents the research around Greece, through questionnaires, that was carried out for this dissertation; its aim was to explore the perceptions of educators who work in the Centres of Environmental Education in the country with regard to the possibility of Botanic Gardens to contribute to the environmental sensitization of students in primary and secondary education as well as in relation to the wider promotion of Environmental Education in Greece. What this research has brought forward is that according to the perceptions of the educational community, Botanic Gardens can become a very useful “tool” in the area of Environmental Education; they play a leading role in the development of attitudes, behaviours and abilities, which are necessary for the resolution of environmental problems. As a result, what has been highlighted is the dire need for the active involvement of the Botanic Gardens in the process of educational praxis