Διατροφικά και κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά και αντιλήψεις των γονέων και των δασκάλων των μαθητών που συμμετέχουν στο πιλοτικό πρόγραμμα «Σχολικά Γεύματα»

Abstract

Εισαγωγή: Τον Φεβρουάριο του 2016 ξεκίνησε το πιλοτικό Πρόγραμμα «Σχολικά Γεύματα» σε σχολεία της Αττικής με χαμηλούς κοινωνικοοικονομικούς δείκτες. Το Πρόγραμμα υλοποίηθηκε σε 17 Δημοτικά σχολεία της Αττικής, παρέχοντας ένα ζεστό γεύμα σχεδιασμένο με βάση τις αρχές της Μεσογειακής διατροφής. Το Πρόγραμμα σχεδιάστηκε και εφαρμόστηκε υπό την αιγίδα του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Η επιστημονική ομάδα διατροφής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών ανέλαβε τον σχεδιασμό του διατροφολογίου και την αξιολόγηση του Προγράμματος. Σκοπός: Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η αξιολόγηση των διατροφικών συνηθειών των γονέων και των δασκάλων που συμμετείχαν στο Πρόγραμμα καθώς και η αξιολόγηση των κοινωνικοοικονομικών χαρακτηριστικών των γονέων, η εκτίμηση των γονέων και δασκάλων για το Πρόγραμμα και η αντίληψη των γονέων για τη διατροφή των παιδιών τους. Μεθοδολογία: Σε διάστημα τριών εβδομάδων αξιολογήθηκαν δέκα Δημοτικά Σχολεία που συμμετείχαν στο Πρόγραμμα «Σχολικά Γεύματα». Περιγραφικά, διατροφικά και κοινωνικοικονομικά χαρακτηριστικά γονέων (n=231) εκτιμήθηκαν μέσω ερωτηματολογίων. Αντίστοιχα, μέσω ερωτηματολογίων αξιολογήθηκαν περιγραφικά χαρακτηριστικά και οι διατροφικές συνήθειες των διεθυντών-δασκάλων(n=109). Από τα αυτοσυμπληρούμενα στοιχεία βρέθηκε ο Δείκτης Μάζας Σώματος (kg/m2) δείχνοντας τα ποσοστά υπερβαρότητας και παχυσαρκίας των ενηλίκων που συμμετείχαν στην έρευνα. Η προσκόλληση των γονέων και των δασκάλων στην Μεσογειακή διατροφή εκτιμήθηκε με τον δείκτη Mediterranean Diet Score(0-55). Επιπλέον, εκτιμήθηκε το Κοινωνικό Κεφάλαιο των γονέων μέσω του ερωτηματολογίου SCQ (Social Capital Questionnaire). Το Κοινωνικό Κεφάλαιο είναι ένας δείκτης που αντανακλά την κοινωνική στήριξη που το άτομο εκτιμά ό,τι του παρέχεται από το οικογενειακό, φιλικό, κοινωνικό και κοινοτικό περιβάλλον. Αποτελείται από έξι υποκατηγορίες: «Συμμετοχή στην κοινότητα», «Εκτίμηση ζωής», «Αίσθημα της ασφάλειας», «Σχέσεις με συγγενείς και φίλους», «Ανοχή στη διαφορετικότητα» και «Σχέσεις στην εργασία». Η μέτρηση γίνεται σε κλίμακα 4-point Likert-type scale. Όσο μεγαλύτερο είναι το αποτέλεσμα, τόσο μεγαλύτερο είναι το Κοινωνικό Κεφάλαιο του ατόμου. Το αποτέλεσμα του Κοινωνικού Κεφαλαίου κατηγοριοποιείται σε τρεις κλάσεις: άνω του 10% έχουμε υψηλό Κοινωνικό Κεφάλαιο, το ενδιάμεσο 80% είναι το μέτριο και κάτω του 10% είναι το χαμηλό Κοινωνικό Κεφάλαιο. Η κατηγοριοποίηση ισχύει και για τους επιμέρους παράγοντες Κοινωνικού Κεφαλαίου. Τέλος, αξιολογήθηκε η συμβολή του Προγράμματος από γονείς και δασκάλους όπως και οι αντιλήψεις των γονέων σχετικά με την διατροφή των παιδιών τους. Αποτελέσματα: Οι δάσκαλοι που συμμετείχαν ήταν 15 άντρες και 91 γυναίκες με μέσο όρο ηλικίας 49.5±4.4 και 42.7±9.2 έτη, αντίστοιχα. Τα ποσοστά υπερβαρότητας και παχυσαρκίας των ανδρών δασκάλων ήταν 53.8% και 7.7% αντίστοιχα ενώ για τις δασκάλες 24.4% και 4.9%. Για τους δασκάλους παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των περιγραφικών χαρακτηριστικών με βάση το φύλο. Οι γονείς, 60 πατέρες και 162 μητέρες, που συμπλήρωσαν τα ερωτηματολόγια, ήταν ηλικίας 46.2±7.2 και 45.3±5.9 έτη αντίστοιχα. Τα ποσοστά υπερβαρότητας και παχυσαρκίας ήταν 48.7% και 20.0% για τους πατέρες και 24.6% και 9.4% για τις μητέρες. Τα περιγραφικά χαρακτηριστικά των γονέων δεν διέφεραν ως προς το φύλο και τη φάση υλοποίησης του Προγράμματος. Τόσο οι γονείς όσο και οι δάσκαλοι είχαν ικανοποιητικό βαθμό προσκόλλησης στη Μεσογειακή διατροφή (MDS) 32.0±4.4 και 33.0±4.0, αντίστοιχα. Ο βαθμός υιοθέτησης της Μεσογειακής διατροφής δεν διέφερε σε σχέση με το φύλο και τη φάση υλοποίησης του Προγράμματος ούτε στους γονείς ούτε στους δασκάλους. Ωστόσο, φαίνεται να συσχετίζεται θετικά με το μορφωτικό επίπεδο των γονέων. Το 74.4% των πατέρων και το 69.8% των μητέρων ήταν ελληνικής καταγωγής ενώ οι υπόλοιποι από χώρες όπως η Αλβανία, η Νιγηρία κ.ά. Τα ποσοστά ανεργίας ήταν 15.7% για τους άντρες και 28.8% για τις γυναίκες ενώ το 11.2% των οικογενειών είχαν και τους δύο γονείς άνεργους. Παρόμοια ποσοστά ανεργίας είχαν οι γονείς στις επιμέρους φάσεις υλοποίησης του Προγράμματος. Το μορφωτικό επίπεδο των γονέων ήταν 13.2±3.5 έτη σπουδών για τους άντρες και 13.0±3.5 έτη σπουδών για τις γυναίκες. Δεν παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των δύο φύλων. Ωστόσο, οι μητέρες των σχολείων του Περάματος φαίνεται να ήταν λιγότερο μορφωμένες σε σχέση με εκείνες των υπόλοιπων σχολείων που συμμετείχαν στην έρευνα (p=0.014<0.05). Το συνολικό Κοινωνικό Κεφάλαιο είχε τιμή 71.78±10.39. Το 80.1% των ατόμων είχαν μέτριο Κοινωνικό Κεφάλαιο. Αντίστοιχα μέτριες τιμές Κοινωνικού Κεφαλαίου βρέθηκαν και στις υποκατηγορίες του. Δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των τιμών Κοινωνικού Κεφαλαίου και των παραγόντων του ανά φύλο και ανά φάση υλοποίησης του Προγράμματος. Ωστόσο, στον παράγοντα «Αίσθημα ασφάλειας» παρατηρήθηκε στατιστικά σημαντική διαφορά σε σχέση με το φύλο(p=0.023<0.05). Αντίστοιχα, ο παράγοντας «Σχέσεις στην Εργασία» διέφερε μεταξύ αντρών και γυναικών (p=0.036<0.05). Το συνολικό Κοινωνικό Κεφάλαιο και ο παράγοντάς του «Εκτίμηση της Ζωής» είχαν χαμηλή θετική συσχέτιση με το μορφωτικό επίπεδο των γονέων στο σύνολο αλλά και ανά φάση υλοποίησης του Προγράμματος. Επίσης, παρατηρήθηκε μέτρια θετική συσχέτιση με τον βαθμό προσκόλλησης στη Μεσογειακή Διατροφή στο σύνολο των γονέων και στη δεύτερη φάση υλοποίησης του Προγράμματος (p<0.01). Οι γονείς και οι δάσκαλοι εκτίμησαν θετικά το Πρόγραμμα με το 88.2% των γονέων να αξιολογεί θετικά το Πρόγραμμα και το 53.7% των δασκάλων να προτείνει την επέκταση του Προγράμματος και σε άλλα σχολεία της επικράτειας με κοινωνικοοικονομικά κριτήρια. Παρ’ όλο που οι γονείς του Προγράμματος φάνηκαν ενημερωμένοι σχετικά με τη διατροφή των παιδιών τους, το 75.8% θεωρεί φυσιολογικό το βάρος των παιδιών τους ενώ ένα ποσοστό 8.8% θεωρεί ότι το παιδί τους έχει χαμηλότερο του φυσιολογικού βάρος.Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τα μεγάλα ποσοστά υπερβαρότητας και παχυσαρκίας που παρατηρήθηκαν στην ίδια έρευνα στα παιδιά (29.1% και 6.8% αντίστοιχα). Συμπεράσματα: Τα σημαντικότερα ευρήματα της παρούσας μελέτης είναι η σημαντική σχέση του Κοινωνικού Κεφαλαίου με την προσκόλληση στη Μεσογειακή διατροφή και το μορφωτικό επίπεδο των ατόμων(p<0.01).Τα άτομα που συμμετέχουν στη συγκεκριμένη μελέτη φαίνεται να ακολουθούν ικανοποιητικά αλλά όχι πιστά τη Μεσογειακή διατροφή κι αυτό αποδεικνύεται από τα υψηλά ποσοστά υπερβαρότητας και παχυσαρκίας που παρατηρήθηκαν. Παρά το μέτριο μορφωτικό επίπεδο, οι γονείς του Προγράμματος εμφάνισαν υψηλά ποσοστά ανεργίας και χαμηλούς δείκτες Κοινωνικού Κεφάλαιου γεγονός που επιβεβαιώνει την αρχική υπόθεση ότι το Πρόγραμμα απευθύνεται σε περιοχές με χαμηλούς κοινωνικοοικονομικούς δείκτες.

Introduction: In February 2016, the ‘’School Meals’’ pilot Program was launched in Attica schools in regions with low socio-economic indicators. The Program was implemented in 17 Primary schools, providing a hot meal, based on the principles of the Mediterranean diet. The Program was designed and implemented by the Ministry of Labor, Social Security and Social Solidarity. The scientific team of nutrition of the Agricultural University of Athens undertook the planning of the diet and the evaluation of the Program. Object: The purpose of this study is to evaluate the dietary habits of parents and teachers who participated in the Program, as well as assessing the socio-economic characteristics of parents, parents’ and teachers’ evaluation for the Program and parents' perceptions of their children's nutrition. Methodology: Ten primary schools participating in the ‘’School Meals’’ Program were evaluated over three weeks. Descriptive, nutritional and socio-economic characteristics of parents (n = 231) were assessed through questionnaires. Similarly, descriptive characteristics and dietary habits of teacher managers (n = 109) were evaluated through questionnaires. From the self-completed data, the Body Mass Index (kg / m2) was found indicating the overweight and obesity rates of the adults who participated in the survey. The adherence of parents and teachers to the Mediterranean diet was appreciated by the Mediterranean Diet Score (0-55). In addition, parents' social capital was assessed through the SCQ (Social Capital Questionnaire) questionnaire. Social capital is an indicator that reflects the social support that the individual appreciates of what is provided by the family, friendly, social and community environment. It is consisted of six sub-categories: "Participation in the local community", "Value of Life", "Feeling of safety", "Family/friend connections ", "Tolerance of diversity" and " Work Connections ". Higher scores on a 4-point Likert-type scale indicate more social capital. Social capital scores were categorized into three groups: the upper 10% was the high social capital group, the middle 80% was the medium and the lowest 10% was the low social capital group . The categorization also applies to individual social capital factors. Finally, parents and teachers evaluated the Program, as well as parents expressed their perceptions of their children’s nutrition. Results: Teachers participated in the Program were 15 men and 91 women with an average age of 49.5 ± 4.4 and 42.7 ± 9.2 years old, respectively. Overweight and obesity rates for male teachers were 53.8% and 7.7% respectively, while for female teachers were 24.4% and 4.9%. For teachers, there were statistically significant differences between descriptive characteristics based on gender. Parents -60 fathers and 162 mothers- who completed the questionnaires, were 46.2 ± 7.2 and 45.3 ± 5.9 years old, respectively. Overweight and obesity rates were 48.7% and 20.0% for fathers and 24.6% and 9.4% for mothers. The descriptive characteristics of the parents do not differ in gender and the implementation phase of the Program. Both parents and teachers have a satisfactory degree of adherence to the Mediterranean diet (MDS) with score 32.0 ± 4.4 and 33.0 ± 4.0, respectively. The degree of adoption of the Mediterranean diet did not differ with respect to the gender and the implementation phase of the Program either to parents or to teachers. However, it seemed to be positively correlated with the educational level of the parents. 74.4% of fathers and 69.8% of mothers had Greek origin, while others were from countries as Albania, Nigeria and others. Unemployment rates were 15.7% for men and 28.8% for women, while 11.2% of families had both parents unemployed. Parents had similar levels of unemployment in the individual implementation phase of the Program. The parental education level was 13.2 ± 3.5 years for men and 13.0 ± 3.5 years for women. There were no statistically significant differences between the sexes. However, mothers of schools of Perama seemed to be less educated than those of the other schools involved (p = 0.014 <0.05). Total social capital was 71.78 ± 10.39. 80.1% of people had medium social capital. Similarly modest social capital values were also found in its subcategories. There were no statistically significant differences between the social capital values and the factors per gender and the implementation phase of the Program. However, there was a statistically significant difference in gender in the dimension "Feelings of Safety" (p = 0.023 <0.05). Correspondingly, the factor "Work connections" differed between men and women (p = 0.036 <0.05). Total social capital and its dimension "Value of life" had a low positive correlation with the parents educational level as a whole and per the implementation phase of the Program. Also, there is a moderate positive correlation with the degree of adherence to the Mediterranean diet to all parents and the second implementation phase of the Program (p <0.01). Parents and teachers appreciated the Program with 88.2% of parents positively evaluating the Program and 53.7% of teachers proposed to extend the Program to other schools in the territory with socio-economic criteria. Although parents of the Program seemed to be aware of their children's diet, 75.8% considered their children's weight as normal, while 8.8% considered their child’s weight to be lower than normal. This was in contrast with the high percentages of overweight and obesity observed in the same study in children (29.1% and 6.8%, respectively). Conclusion: The most important findings of the present study were the significant relationship of social capital with the adherence to the Mediterranean diet and parents’ educational level (p <0.01). The participants in this study seemed to follow satisfactorily but not faithfully the Mediterranean diet. This is evidenced by the high rates of overweight and obesity observed in the study. Despite the modest educational level, parents of the Program showed high unemployment rates and low social capital ratios, which confirmed the initial assumption that the Program targets areas with low socio-economic indicators.