Πέτρα και Ύδωρ. Οι κρήνες στα Λαγκάδια Αρκαδίας: Τοπίο-Αρχιτεκτονική-Κοινωνία- Πολιτισμός

Abstract

Στην εργασία, ακολουθείται η πορεία των δημόσιων κρηνών μέσα στο χρόνο στην Ελληνική επικράτεια και εξετάζεται ο κοινωνικός ρόλος τους και η πολιτιστική τους αξία. Πραγματοποιείται καταγραφή και αποτύπωση των λιθόκτιστων κρηνών του παραδοσιακού οικισμού Λαγκαδίων Αρκαδίας, ενός οικισμού που είναι συνώνυμος με την κατασκευή πέτρινων οικοδομημάτων, καθώς οι κάτοικοί του, κατά το παρελθόν, ήταν φημισμένοι χτίστες. Εξετάζεται η επιρροή των παραδοσιακών κρηνών Λαγκαδίων στη φυσική, πολιτισμική και κοινωνική διάσταση του τοπίου του οικισμού και επιχειρείται διαμόρφωση πρότασης προβολής κι αξιοποίησής τους. Στόχος αποτελεί η ανάδειξη της φυσιογνωμίας του οικισμού και η ανανέωση της ταυτότητάς του. Σε πρώτη προσέγγιση, μέσα από βιβλιογραφική έρευνα, παρουσιάζονται οι έννοιες του Χώρου, του Τόπου και του Τοπίου, καθώς και της σημασίας των «Μνημειακών τοπίων» ως στοιχείων που συντηρούν τη συλλογική μνήμη. Οι δημόσιες κρήνες αποτελούν ανθρωπογενές χαρακτηριστικό του τοπίου. Κατασκευάστηκαν κατά το παρελθόν και αποτελούσαν το κύριο μέσο παροχής νερού στους κατοίκους για την κάλυψη των καθημερινών αναγκών τους. Σήμερα αποτελούν ελάσσονα υλικά στοιχεία της πολιτιστικής κληρονομιάς ενός τόπου, τα οποία προστατεύονται από τη Ελληνική Νομοθεσία και τις Διεθνείς Συνθήκες. Αρχικά παρουσιάζεται η σημασία του νερού ως πρωταρχικού στοιχείου ζωής και η απόλυτη σύνδεση του ανθρώπου με αυτό σε όλες τις φάσεις της ανθρώπινης εξέλιξης. Μέσα από εκτεταμένη βιβλιογραφική και διαδικτυακή έρευνα, πραγματοποιείται μία ιστορική αναδρομή των κρηνών από τους προϊστορικούς χρόνους έως σήμερα στην Ελληνική επικράτεια με παραδείγματα από όλες τις χρονικές περιόδους. Στη συνέχεια αναδεικνύεται ο ρόλος των κρηνών, ως τόπων καθημερινής δραστηριότητας, αλλά και κοινωνικής συναναστροφής και αναπτύσσεται η πολιτισμική διάστασή τους. Από δευτερογενείς πηγές, αλλά και από επιτόπια έρευνα, προσδιορίζεται γεωγραφικά και νομοθετικά ο οικισμός των Λαγκαδίων Αρκαδίας. Γίνεται παρουσίαση της πολεοδομικής οργάνωσης, της εξέλιξης και της ιστορίας του και στη συνέχεια, πραγματοποιείται συνοπτική παρουσίαση της ιστορίας, της οργάνωσης και των δραστηριοτήτων των περίφημων Λαγκαδινών μαστόρων. Ακολουθεί ανάλυση της γεωμορφολογίας της περιοχής, η οποία καθόρισε και την επιλογή της θέσης του οικισμού και γίνεται προσπάθεια προσδιορισμού της φυσιογνωμίας του κι ανάλυσης του τοπίου του, τόσο του φυσικού, όσο και του δομημένου. Μετά από επιτόπια έρευνα με άμεση παρατήρηση και καταγραφή, παρουσιάζονται οι πιο σημαντικές λιθόκτιστες παραδοσιακές κρήνες του οικισμού μέσα από σχεδιαστική και φωτογραφική αποτύπωση. Επιχειρείται ανάλυση των κυριότερων τυπολογικών και μορφολογικών τους στοιχείων, εξετάζεται το φυσικό τοπίο γύρω από αυτές και προσδιορίζεται η ένταξή τους σε αυτό. Με στόχο την προστασία του αρχιτεκτονικού πλούτου, τη διατήρηση της ιστορικότητας των Λαγκαδίων, την ανάδειξη των στοιχείων της υλικής και άυλης πολιτισμικής κληρονομιάς τους και της σχέσης τους με το φυσικό περιβάλλον, επιχειρείται η διατύπωση πρότασης ανάδειξης και αξιοποίησης των παραδοσιακών κρηνών του οικισμού μέσα από τη δημιουργία πολιτιστικής διαδρομής με επίκεντρο τις λιθόκτιστες κρήνες του, αλλά και τους εναπομείναντες πετρόκτιστους νερόμυλους του οικισμού.

In the thesis, the trajectory of public fountains is followed over time in the Greek territory and their social role and cultural value are examined. The masonry fountains of the traditional settlement of Lagadia of Arcadia are recorded and imprinted. The settlement is synonymous with the construction of masonry buildings, as its inhabitants, in the past, were famous stonemasons. The influence of the traditional fountains of Lagadia on the physical, cultural and social dimension of the landscape of the settlement is examined and a proposal for their promotion and utilization is attempted. The aim is to highlight the physiognomy of the settlement and the renewal of its identity. First of all, the subject is approached, through bibliographic research. The concepts of Space, Place and Landscape are presented, as well as the importance of "Monumental Landscapes" as elements that preserve the collective memory. Public fountains are an anthropogenic feature of the landscape. They were built in the past and were the main means of supplying water to the inhabitants to meet their daily needs. Today they are minor tangible elements of the cultural heritage of a place, and are protected by Greek Legislation and International Conventions. Initially, the importance of water as a primary element of life is presented and the absolute connection of human with it is discussed. Through extensive bibliographic and internet research, a historical review of the fountains from prehistoric times to the present day in the Greek territory is carried out. Then the role of fountains is highlighted, as places of daily activity and their social interaction and cultural dimension is analysed. From secondary sources and field research, the settlement of Lagadia in Arcadia is defined geographically and legally. Urban planning, its evolution and history are presented and then a brief overview of the history, organization and activities of the famous stonemasons of Lagadia is provided. Next, the geomorphology of the area, which determined the location of the settlement, is scrutinized. Lastly, an attempt to define its physiognomy and analyze its landscape, both natural and built, is made. After field research with direct observation and recording, the most important traditional stone fountains of the settlement are presented. Findings are presented through drawings and photos. An analysis of their main typological and morphological elements is attempted, the natural landscape around them is examined and their integration into it is indentified. In order to protect the architectural treasure, to preserve the historicity of Lagadia, to highlight the elements of their tangible and intangible cultural heritage and their relationship with the natural environment, a proposal is made to highlight and utilize the traditional fountains of the settlement. This is achieved through creation of a cultural route focusing on these masonry fountains, but also the remaining masonry watermills of the settlement.