Αξιοποίηση της ελληνικής βάσης δεδομένων διατροφικής σύστασης και ποιοτικών χαρακτήρων επώνυμων συσκευασμένων τροφίμων (ΗelΤΗ) για τη σύγκριση των μεσογειακών τροφίμων στην Ελλάδα με βάση το διεθνές σύστημα Νutriscore

Abstract

Θεωρητικό υπόβαθρο: Τα τελευταία χρόνια γίνεται μια σημαντική προσπάθεια από τους αρμόδιους φορείς χάραξης πολιτικής της Ε.Ε αλλά και παγκοσμίως ως προς τη διατήρηση και βελτίωση της υγείας και ευημερίας των καταναλωτών, μέσω της παράλληλης βελτίωσης των διατροφικών επιλογών που πραγματοποιούν στο καθημερινό τους διαιτολόγιο. Η παγκόσμια υγεία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την διατροφική παιδεία και τις διατροφικές συνήθειες οι οποίες έχουν αλλάξει λόγω της πληθώρας τροφίμων στην αγορά και της μεγάλης επίδρασης που ασκεί η προώθηση μη υγιεινών τροφίμων και “γρήγορων” λύσεων στους καταναλωτές. Η μη ελεγχόμενη πρόσληψη συγκεκριμένων θρεπτικών συστατικών είναι το μονοπάτι που οδήγησε στην έξαρση της παχυσαρκίας και των μη μεταδιδόμενων νοσημάτων και δημιούργησε την ανάγκη για εύρεση άμεσων και αποτελεσματικών λύσεων με σκοπό τη βελτίωση της δημόσιας υγείας. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ) στο πλαίσιο ενίσχυσης της ευαισθητοποίησης του καταναλωτή ως προς τη σωστή και ευσυνείδητη επιλογή τροφίμων, προτρέπει όλες τις χώρες να υιοθετήσουν ένα σύστημα επισήμανσης που θα αναγράφεται στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας όλων των προϊόντων (Front-of-Pack Labeling), με σκοπό να βοηθήσει τους καταναλωτές να κάνουν πιο υγιεινές επιλογές ακολουθώντας μια ισορροπημένη διατροφή. Μέχρι στιγμής το πιο δημοφιλές σύστημα επισήμανσης που έχει προταθεί στην Ε.Ε και έχει εφαρμοστεί ήδη σε κάποιες χώρες της Ευρώπης είναι το Nutriscore. Στην Ε.Ε συζητείται το ενδεχόμενο εφαρμογής του σε όλες τις χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Παρ’ όλα αυτά πολλοί αντιτίθενται στην καθολική εφαρμογή του εν λόγω συστήματος, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, διότι πιστεύουν ότι τάσσεται απέναντι στο παραδοσιακό μοντέλο της Μεσογειακής Διατροφής εξαιτίας της υψηλής (αρνητικής) βαθμολογίας που αποκτούν ορισμένα τρόφιμά της στο σύστημα. Ως εκ τούτου, στη μελέτη αυτή χρησιμοποιήθηκαν τα τρόφιμα της Ελληνικής Βάσης Δεδομένων Διατροφικής Σύστασης και Ποιοτικών Χαρακτήρων Επώνυμων Συσκευασμένων Τροφίμων (HeITH), τα οποία, αφού κατηγοριοποιήθηκαν με βάση τις αρχές που διέπουν τις μεσογειακές διατροφικές πυραμίδες, κατόπιν εφαρμόστηκε το σύστημα Nutriscore στα τρόφιμα αυτά, με στόχο την ανάλυση της διατροφικής ποιότητας των παραδοσιακών μεσογειακών τροφίμων της ελληνικής αγοράς. Η παρούσα μελέτη αποτελεί την πρώτη προσπάθεια εφαρμογής του συστήματος Nutriscore σε αποκλειστικά μεσογειακά τρόφιμα της ελληνικής αγοράς. Τα αποτελέσματα αυτής θα δώσουν μια εικόνα για την ποιότητα των συσκευασμένων μεσογειακών τροφίμων και για την ευθυγράμμιση του συστήματος με το μεσογειακό πρότυπο διατροφής. Σκοπός και αντικείμενο της μελέτης: Το αντικείμενο της εργασίας είναι ο υπολογισμός της βαθμολογίας του συστήματος Nutriscore για τα μεσογειακά τρόφιμα της ελληνικής αγοράς που είναι διαθέσιμα στην ελληνική βάση συσκευασμένων τροφίμων (HeITH), η διερεύνηση της κατανομής της βαθμολόγησης στα τρόφιμα της βάσης εντός των διατροφικών μεσογειακών πυραμίδων και ο σχολιασμός της επίπτωσης της εφαρμογής του συστήματος στα τρόφιμα της παραδοσιακής μεσογειακής διατροφής. Μέθοδοι: Τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα μελέτη λήφθηκαν από την Ελληνική Βάση Δεδομένων Επωνύμων Συσκευασμένων Τροφίμων (HeITH). Στα τρόφιμα της Ελληνικής Βάσης Επώνυμων Συσκευασμένων Τροφίμων (HeITH) εφαρμόστηκε μια μεθοδολογία κατηγοριοποίησης σε ενότητες σύμφωνα με συγκεκριμένα κριτήρια. Η κατηγοριοποίηση των τροφίμων έγινε με βάση τη συμβατότητά τους με τις μεσογειακές διατροφικές πυραμίδες της “ελληνικής παραδοσιακής μεσογειακής” διατροφής και της “αειφόρου παραδοσιακής μεσογειακής” διατροφής. Tα τρόφιμα ταξινομήθηκαν σύμφωνα με τη μεθοδολογία αυτή σε “ελληνικά παραδοσιακά μεσογειακά” τρόφιμα τα οποία αντιστοιχούν στην “ελληνική παραδοσιακή μεσογειακή” πυραμίδα, σε “παραδοσιακά μεσογειακά” τρόφιμα που αντιστοιχούν στην “αειφόρο παραδοσιακή μεσογειακή” πυραμίδα, σε “ελληνικά παραδοσιακά σύνθετα τρόφιμα και γεύματα” που δεν αντιστοιχούν στις πυραμίδες και σε “μη παραδοσιακά μεσογειακά” τρόφιμα. Έπειτα εφαρμόστηκε ο αλγόριθμος για τον υπολογισμό του Nutriscore στα τρόφιμα των ενοτήτων της κατηγοριοποίησης μέσω του συστήματος SPSS. Τα τρόφιμα-φαγητά της βάσης HeITH που έλαβαν μέρος στην κατηγοριοποίηση των μεσογειακών τροφίμων της βάσης επιλέχθηκαν με βάση το είδος του τροφίμου (ελληνικό παραδοσιακό μεσογειακό τρόφιμο-απλό ή σύνθετο-ή γεύμα) και με το αν είναι συμβατό με τις αρχές της μεσογειακής διατροφής και των διατροφικών πυραμίδων και όχι σύμφωνα με τη χώρα προέλευσης του προϊόντος. Η παρούσα μελέτη δεν εξετάζει την τοπικότητα και το βαθμό επεξεργασίας ως κριτήρια κατηγοριοποίησης και ένταξης των τροφίμων της βάσης στις ενότητες. Στη μεθοδολογία κατηγοριοποίησης των τροφίμων της βάσης στην παρούσα εργασία χρησιμοποιήθηκαν όλα τα διαθέσιμα τρόφιμα της βάσης (n=4002). Η κατανομή της συνολικής βαθμολογίας του συστήματος Νutriscore στις διάφορες ομάδες τροφίμων στις ενότητες της μελέτης υπολογίστηκε χρησιμοποιώντας περιγραφική στατιστική, με υπολογισμό συχνοτήτων και σχετικών συχνοτήτων για κατηγορικές μεταβλητές και μέτρων θέσης και διασποράς (μέση τιμή, διάμεσος, διατεταρτημοριακό εύρος και τυπική απόκλιση) για συνεχείς μεταβλητές με το σύστημα SPSS. Η ικανότητα του συστήματος να διακρίνει τη διατροφική ποιότητα των τροφίμων κρίθηκε από τη διαθεσιμότητα των χρωμάτων σε κάθε ομάδα. Με βάση αυτό, σε κάθε ομάδα τροφίμων που εντοπίστηκαν τρία ή περισσότερα χρώματα θεωρήθηκε ότι η διακριτική ικανότητα του Nutriscore είναι καλή. Αποτελέσματα: Η κατανομή των τροφίμων της βάσης HeITH στις ενότητες της κατηγοριοποίησης με βάση τη μεθοδολογία έδειξε ότι τα τρόφιμα που είναι συμβατά με την “ελληνική παραδοσιακή μεσογειακή” πυραμίδα καλύπτουν ένα μικρό ποσοστό (25%), ενώ τα τρόφιμα που αντιστοιχούν στις συστάσεις της εξελιγμένης “αειφόρου μεσογειακής πυραμίδας” αντιπροσωπεύουν το 57,8% των τροφίμων της ελληνικής αγοράς. Παράλληλα, σημαντική είναι η ποσότητα των τροφίμων που κυκλοφορούν στις ελληνικές υπεραγορές τροφίμων-σούπερ μάρκετ (37,5%) τα οποία είναι είτε μη παραδοσιακά, είτε παραδοσιακά μεσογειακά με εκμοντερνισμούς στη σύσταση και στη βιομηχανική τους επεξεργασία. Τα τρόφιμα της ελληνικής παραδοσιακής μεσογειακής διατροφής σημείωσαν καλύτερο σκορ (4,94 ± 10,5[Α]), από τα τρόφιμα που είναι συμβατά με την αειφόρο παραδοσιακή πυραμίδα τα οποία σημείωσαν το υψηλότερο σκορ από όλες τις ενότητες τροφίμων (10,76 ± 9,7 [E]), από τα ελληνικά παραδοσιακά σύνθετα τρόφιμα και γεύματα (8,22 ± 8,4 [D]) και από τα μη παραδοσιακά τρόφιμα (8,63 ± 7,9 [D]), ενώ τα δύο τελευταία δεν εμφάνισαν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους στη βαθμολογία. Η διακριτική ικανότητα του Nutriscore φάνηκε να είναι καλή τόσο στην “ελληνική παραδοσιακή πυραμίδα”, όσο και στην “αειφόρο μεσογειακή πυραμίδα”, εμφανίζοντας καλή κατανομή του σκορ ανάμεσα στα τρόφιμά τους, μη αντιβαίνοντας στις συστάσεις της μεσογειακής διατροφής. Συμπεράσματα: Ο παραλληλισμός της “ελληνικής παραδοσιακής μεσογειακής” διατροφής με τη σημερινή διατροφική πραγματικότητα και κατ’ επέκταση με το είδος των τροφίμων που είναι διαθέσιμα στην ελληνική αγορά λόγω της παγκοσμιοποίησης των τροφίμων, είναι πολύ δύσκολος. Εντούτοις, η πιο εξελιγμένη μορφή του μεσογειακού διατροφικού προτύπου εμφανίζει μεγαλύτερη ταύτιση με τις σύγχρονες διατροφικές συνήθειες και τάσεις και είναι πιο εύκολο να ακολουθηθεί ως πρότυπο διατροφής από το παραδοσιακό. Η υιοθέτηση του μοντέλου της μεσογειακής διατροφής για την βελτίωση της δημόσιας υγείας και της περιβαλλοντικής αειφορίας και η ανάδειξη της μεσογειακής διατροφής ως μία από τις καλύτερες διατροφές παγκοσμίως, αποδεικνύει την αξία προώθησής της μέσω των τροφίμων της στις διεθνείς αγορές. Ως εκ τούτου, η συμφωνία της βαθμολογίας του συστήματος Nutriscore που αποκτούν τα τρόφιμα της μεσογειακής διατροφής με τις συστάσεις του μεσογειακού προτύπου είναι μεγίστης σημασίας για την επικράτηση και υποστήριξη του συστήματος σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Στην παρούσα μελέτη, το Nutriscore έδειξε να μην αντιβαίνει στις συστάσεις τις μεσογειακής διατροφής σε καμία από τις δύο μεσογειακές πυραμίδες. Παράλληλα, έδειξε να μπορεί να αναγνωρίσει τα τρόφιμα που είναι λιγότερο υγιεινά εν γένει και όχι αποκλειστικά ανά μοντέλο πυραμίδας, είτε αυτά ανήκουν στην παραδοσιακή ελληνική διατροφή είτε όχι. Παρ’ όλα αυτά, η κατηγοριοποίηση των τροφίμων μέσω της βάσης HelTH στις διατροφικές πυραμίδες, δε μπορεί να δώσει μια σαφή εικόνα της συμβατότητας του συστήματος Nutriscore με τα τρόφιμα της μεσογειακής διατροφής, παρά μόνο μια πιο γενική εκτίμηση του τρόπου λειτουργίας του αλγόριθμου. Η απάντηση στο ερώτημα που αφορά τη συμφωνία του συστήματος με τα μεσογειακά τρόφιμα, απαιτεί περισσότερη έρευνα και συμπερίληψη πολλών παραγόντων για να εξαχθούν πιο σαφή και αξιόπιστα συμπεράσματα. Συνεπώς, το Nutriscore θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα αξιόπιστο σύστημα εμπρόσθιας επισήμανσης το οποίο βαθμολογεί με αντικειμενικότητα, όμως η απουσία σημαντικών κατηγοριών τροφίμων για τη μεσογειακή διατροφή από τη βάση καθιστούν την ανάγκη για περισσότερη έρευνα και ανάλυση των μεσογειακών τροφίμων της ελληνικής αγοράς προκειμένου να εξαχθούν συμπεράσματα ως προς την ευθυγράμμισή του με τη μεσογειακή διατροφή

Βackground: Recently, a significant effort has been made by the competent policy- making bodies of the EU, but also worldwide, in terms of maintaining and improving the health and well-being of consumers, through the parallel improvement of the nutritional choices, in their daily diet. Global health is inextricably linked to nutritional literacy and dietary habits which have changed due to the abundance of foods on the market and the great influence that the promotion of unhealthy foods and "quick" solutions has on consumers. Uncontrolled intake of specific nutrients is the pathway that led to the rise of obesity and non-communicable diseases and created the need to find immediate and effective solutions to improve public health. The World Health Organization (WHO), in the framework of strengthening consumer awareness, regarding the correct and conscientious choice of food, urges all countries to adopt a labeling system that will be written on the front of the packaging of all products (Front-of-Pack Labeling), aiming to help consumers make healthier choices, by following a balanced diet. So far, the most popular labeling system, that has been proposed in the EU and has already been implemented in some European countries, is Nutriscore. The possibility of its implementation in all countries, including Greece, is being discussed in the EU. Despite that, many countries are opposed to the universal application of this system, among them Greece, because of the belief (Using “they” makes it personal which is not suggested in professional writings) that it bucks against the traditional model of the Mediterranean Diet, due to the negative rating that some of its foods score in the system. Therefore, in the present study, foods of the Hellenic Thesaurus of Branded Food Composition Data (HeITH) were used, after being categorized based on the principles governing the Mediterranean food pyramids, the Nutriscore system was then applied to these foods, with the aim to analyze the nutritional quality of traditional Mediterranean foods on the Greek market. This study is the first attempt to apply the Nutriscore system to exclusively Mediterranean foods on the Greek market. The results of the study will give an insight into the quality of packaged Mediterranean foods and the alignment adjustment of the system with the Mediterranean diet pattern. Objective: The objective of the study is the calculation of the score of the Nutriscore system for the Mediterranean foods of the Greek market that are available in the Hellenic Thesaurus of Branded Food Composition Data (HeITH), the investigation of the distribution of the scores in the foods of the database within the Mediterranean pyramids and the commentary on the impact of the application of the system on the foods of the traditional Mediterranean diet. Methods: The data used in the present study were taken from the Hellenic Thesaurus of Branded Food Composition Data (HeITH). A categorization methodology was applied to the foods of the Thesaurus of Branded Food Composition Data (HeITH) in sections, according to specific criteria. Foods were categorized based on their alignment with the principles of the "Greek traditional Mediterranean" food pyramid and the "Sustainable traditional Mediterranean" food pyramid. Foods were classified according to this methodology into; "Greek traditional Mediterranean" foods which correspond to the "Greek traditional Mediterranean" diet, into "traditional Mediterranean" foods which correspond to the "Sustainable traditional Mediterranean" diet, into "Greek traditional complex foods and meals ” that do not correspond to the pyramids due to their composite nutritional composition and to “non-traditional Mediterranean” foods. Then, the algorithm was applied to calculate the Nutriscore in the foods of the categorization units through the SPSS system. The foods-meals of HeITH that took part in the categorization of the Mediterranean foods of the base were selected based on the type of food (Greek traditional Mediterranean food-simple or complex-or meal) and whether they are compatible with the principles of the Mediterranean diet and of the food pyramids and not according to the country of origin of the product. The present study does not consider locality and degree of processing as criteria for categorization and inclusion of base foods in the modules. In the methodology of categorizing the food of HelTH in this study, all the available foods (n=4002) were used. The distribution of the total Nutriscore score across the different food groups in the study sections was calculated using descriptive statistics, with frequencies and relative frequencies calculated for categorical variables and measures of position and dispersion (mean, median, interquartile range and standard deviation) for continuous variables with the SPSS system. The system's ability to distinguish the nutritional quality of foods was judged by the availability of colors in each group. Based on this, where in each food group three or more colors were detected, the discrimination ability of Nutriscore was considered to be good. Results: The distribution of the foods of HeITH in the sections of the categorization based on the methodology showed that the foods that are compatible with the "Greek traditional Mediterranean" pyramid cover a small percentage (25%), while the foods that correspond to the recommendations of the advanced "sustainable Mediterranean pyramid" represent 57.8% of the food on the Greek market. At the same time, the amount of food sold in Greek food hypermarkets-supermarkets (37.5%) is significant, which are either non-traditional, or traditional Mediterranean with modernizations in their composition and industrial processing. Foods of the Greek traditional Mediterranean diet scored better (4.94 ± 10.5[A]), than foods compatible with the sustainable traditional pyramid which scored the highest of all food categories (10.76 ± 9.7 [E]), from Greek traditional complex foods and meals (8.22 ± 8.4 [D]) and from non-traditional foods (8.63 ± 7.9 [D]), while the latter did not show significant differences between them in the score. The discriminating ability of Nutriscore appeared to be good in both “Greek traditional pyramid” and “sustainable Mediterranean pyramid”, showing a good distribution of scores between their foods, not contradicting to the recommendations of the Mediterranean diet. Conclusions: The parallelism of the "Greek traditional Mediterranean" diet with today's nutritional reality and, by extension, with the type of food available in the Greek market due to the globalization of food, is very difficult. However, the more sophisticated form of the Mediterranean dietary pattern shows a greater identification with modern eating habits and trends and is easier to follow as a dietary pattern than the traditional one. The adoption of the Mediterranean diet model to improve public health and environmental sustainability and the promotion of the Mediterranean diet as one of the best diets worldwide, proves the value of promoting it through its food in international markets. Therefore, the agreement of the score of the Nutriscore system obtained by the foods of the Mediterranean diet with the recommendations of the Mediterranean standard is of utmost importance for the prevalence and support of the system at a pan-European level. In the present study, the Nutriscore was shown not to contradict to the Mediterranean diet recommendations in either of the two Mediterranean pyramids. At the same time, it showed that it can identify the foods that are less healthy in general and not exclusively according to the pyramid model, whether they belong to the traditional Greek diet or not. Nevertheless, the categorization of foods through HelTH in the nutritional pyramids, cannot give a clear picture of the compatibility of the Nutriscore system with the foods of the Mediterranean diet, but only a more general assessment of how the algorithm works. The answer to the question regarding the compatibility of the system with the Mediterranean food, requires more research and the inclusion of many factors to draw more clear and reliable conclusions.