Αναβάθμιση των αλυσίδων αξίας ποιοτικών αγροτοδιατροφικών προϊόντων

Abstract

Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής ήταν η μελέτη και ο εντοπισμός τρόπων αναβάθμισης των αλυσίδων αξίας (ΑΑ) ποιοτικών αγροδιατροφικών προϊόντων. Ειδικότερα, η έρευνα επικεντρώθηκε στην αναβάθμιση της αξίας του παραγωγικού συστήματος, μέσω της ενίσχυσης της ποιότητας, του Λαδοτυριού Μυτιλήνης Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ). Το εν λόγω τυρί είναι ένα ποιοτικό τρόφιμο, το οποίο φέρει Γεωγραφική Ένδειξη (ΓΕ) παράγεται αποκλειστικά στη Λέσβο και έχει στενή αγκύρωση με την οριοθετημένη γεωγραφική περιοχή του. Στο θεωρητικό πλαίσιο της διατριβής, αναλύεται η μοναδική σχέση του ποιοτικού προϊόντος με τους ιδιότυπους πόρους της νησιού, δίνοντας έμφαση στην ‘τοπικοποίηση’ των συστημάτων αγροδιατροφής, δημιουργώντας ανθεκτικές αλυσίδες αξίας. Προς την κατεύθυνση αυτή, διερευνάται η δυνατότητα παροχής Δημόσιων Αγαθών (ΔΑ) μέσω της προστασίας των ΓΕ, με βάση νεότερες προσεγγίσεις. Τα νέα αυτά χαρακτηριστικά των ΔΑ, σχετίζονται με την ισχυρή σύνδεση που υπάρχει μεταξύ της ποιότητας του πιστοποιημένου τρόφιμου και των τοπικών πόρων της περιοχής παραγωγής, καθώς και με την ταυτότητα του προϊόντος ΓΕ, η οποία είναι αποτέλεσμα των συλλογικών προσπαθειών των παραγόντων της ΑΑ. Επιπλέον, ο επαναπροσδιορισμός των ΔΑ, σχετίζεται με τη δημοσιότητα στην κατανάλωση, στη λήψη αποφάσεων και στη διανομή ωφελειών. Στο ίδιο πλαίσιο, προσδιορίζονται τα οφέλη που μπορούν να δημιουργηθούν από την τοποθέτηση ποιοτικών τροφίμων ζωικής προέλευσης, σε εξειδικευμένες αγορές – Niche markets. Το συγκεκριμένο είδος προώθησης, δύναται να διευκολύνει την επικοινωνία μεταξύ κτηνοτρόφων και καταναλωτών, να εφαρμοστεί από μικρού μεγέθους επιχειρήσεις ώστε να επιτευχθούν υψηλές τιμές πώλησης. Μια στρατηγική για εξειδικευμένες αγορές, απαιτεί την βελτιστοποίηση της ποιότητας του προϊόντος με ΓΕ, μέσω της διατήρησης και προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, της σύνδεσης των τοπικών φυλών ζώων με το τοπικό παραγωγικό σύστημα, της ενδυνάμωσης της διακυβέρνησης δικτύου και του ρόλου των παραγωγών ως κύριων διαμορφωτών της παραγωγικής διαδικασίας. Μεθοδολογικά, αρχικά πραγματοποιήθηκε βιβλιογραφική ανασκόπηση στην πρόσφατη διεθνή βιβλιογραφία, χρησιμοποιώντας ως λέξεις – κλειδιά: Value Chain; Governance; Public Goods; Externalities, Geographical Indications; Local Breed; Lesvos Island; Niche Strategy; Agrifood Systems. Ακολούθως, διεξήχθησαν επιτόπιες συνεντεύξεις με τους κύριους ‘παίκτες’ δηλαδή τους εμπλεκόμενους φορείς της αλυσίδας αξίας του Λαδοτυριού Μυτιλήνης ΠΟΠ. Μέσω των συνεντεύξεων συγκεντρώθηκαν πρωτογενή και δευτερογενή δεδομένα. Ουσιαστικό τμήμα της μεθοδολογίας αποτέλεσε η λεπτομερής τεχνικοοικονομική ανάλυση, καθώς και ο υπολογισμός και η κατανομή της προστιθέμενης αξίας κατά μήκος της σχετικής αλυσίδας. Τα κύρια αποτελέσματα που προέκυψαν από την μελέτη, αποκάλυψαν: σημαντικές προκλήσεις στη συνεργασία, ασυμμετρία πληροφόρησης και ανισοκατανομή της προστιθέμενης αξίας μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών της ΑΑ, με τους αγρότες να καταλαμβάνουν την πιο αδύναμη θέση. Η ίδρυση μιας συλλογικής δομής, όπως είναι η διεπαγγελματική οργάνωση με εκπροσώπους από όλα τα επίπεδα της AA του τυριού, οι οποίοι θα μοιράζονται ένα κοινό όραμα, όπως η βελτίωση της ποιότητας του προϊόντος, μπορεί να οδηγήσει σε άμβλυνση των παραπάνω προβλημάτων. Η άσκηση ξεχωριστής διαχείρισης για το συγκεκριμένο πιστοποιημένο προϊόν από τους εμπλεκόμενους εθνικούς ελεγκτικούς φορείς και η ενδυνάμωση των δεσμών με τους τοπικούς πόρους, μπορεί επίσης να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των προκλήσεων του συστήματος αξίας. Αξιοποιώντας το μοναδικό δεσμό μεταξύ προϊόντος και τόπου παραγωγής και δίδοντας ιδιαίτερη έμφαση στην αυτόχθονη φυλή προβάτων Λέσβου, μπορεί να αναπτυχθεί μια στρατηγική με στόχο την τοποθέτηση του τυριού σε Niche αγορές, η οποία αναμένεται να συμβάλλει στην αναβάθμιση της εξεταζόμενης ΑΑ. Το σύστημα Αξίας του εξεταζόμενου τυριού, φαίνεται να παράγει ήδη ΔΑ και να δημιουργεί Θετικές Εξωτερικές Οικονομίες, σύμφωνα με τις νεότερες προσεγγίσεις, προσφέροντας οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη. Η διαπίστωση αυτή, μπορεί να συμβάλλει στην περαιτέρω αναβάθμιση της ΑΑ, μέσω της προώθησης και της γνωστοποίησης των ωφελειών που δημιουργεί στους εμπλεκόμενους. Παρ’ όλα αυτά, η εικόνα ως προς την δημιουργία εξωτερικών οικονομιών και την παροχή ΔΑ είναι μικτή, αφού εντοπίζονται περιοχές υποβαθμισμένες με σημάδια ερημοποίησης. Έτσι, απαιτείται ιδιαίτερη μέριμνα για τη βόσκηση, η οποία αναδεικνύεται ως μία από τις σημαντικότερες αιτίες της προβληματικής αυτής κατάστασης. Συμπερασματικά, η ΑΑ του Λαδοτυριού Μυτιλήνης ΠΟΠ, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τους φυσικούς και ανθρώπινους πόρους. Η Αναβάθμιση της εξεταζόμενης ΑΑ μπορεί να επιτευχθεί με διάφορους τρόπους, αρκεί τα ενδιαφερόμενα μέρη να κατανοήσουν την σημασία της σύνδεσης μεταξύ των τοπικών πόρων και της ποιότητας του παραγόμενου προϊόντος. Με τον τρόπο αυτό, το τυρί θα καταστεί δυνατή η διατήρηση της διεθνούς φήμης του προϊόντος, θα βελτιωθεί η αναγνωρισιμότητά του στις αγορές, θα επιτευχθούν υψηλότερες τιμές και θα δημιουργηθούν περισσότερες ευκαιρίες σε όρους βιωσιμότητας και ανθεκτικότητας.

Aim of the present study was to identify ways to improve the value chain for quality agri-food products. This study focuses specifically on improving the production value system through quality improvement by examining the case of Ladotyri Mytilinis cheese which has a Protected Designation of Origin (PDO). This cheese is a high-quality food product with a certified Geographical indication (GI) and is produced exclusively on the island of Lesvos and in close connection with its defined geographical area. The theoretical framework of this study analyzes the unique relationship between high-quality products and Lesvos island-specific resources, by emphasizing the 'localization' of agri-food systems that creates enduring value chains. In this direction, the possibility of providing Public Goods (PGs) through the protection of GIs based on recent approaches is being explored. These unique characteristics of PGs are related to the strong interdependence between the quality of certified food and the local resources of the production area, as well as the identity of GI products, which is a joint effort of all actors involved in the Value Chain (VC). Moreover, the redefinition of PGs is related to publicity in consumption, decision-making and distribution of benefits. In the same context, the benefits of placing high-quality animal-derived food products in specialized or niche markets are identified. This specific type of promotion facilitates communication between farmers and consumers, is carried out by small scaled enterprises and achieves high selling prices. A strategy for specialized markets requires optimizing the product quality with GI through conservation, protection of the natural environment, linking local animal breeds to local production systems, strengthening network governance, and the role of farmers as primary shapers of the production process. From a methodological point of view, a bibliographic review of more recent international literature was performed using the following keywords: Value Chain; Governance; Public Goods; Externalities; Geographical Indications. local varieties. Lesbos island. niche strategy. agriculture and food systems; On-site interviews followed with key 'players' and stakeholders in the value chain of Ladotyri Mytilinis PDO cheese resulting in collection of primary and secondary data. A key part of the methodology was the detailed techno-economic analysis and the calculation and allocation of added value along the relevant chains. The main findings of this study revealed collaboration challenges, information asymmetries, unequal distribution of added value among VC actors with farmers being the most vulnerable. Building a collective structure, such as an interprofessional organization with representatives from all levels of the cheese VC who share a common vision, such as improving product quality, could help alleviate the above problems. Implementing separate management for specific certified products by national control authorities and strengthening links with local resources can also help address value system challenges. Leveraging the unique link between this product and its production area, with particular emphasis on the native Lesvos breed, a strategy can be developed to position the cheese in niche markets that improve VC. In accordance with the most recent methodologies, the analyzed cheese's value system already generates positive external economies and PGs, providing advantages on the levels of the economy, society and the environment. By promoting and communicating the advantages it produces, this awareness can help the VC be further upgraded. Nevertheless, the picture regarding the creation of external economies and the provision of PGs is mixed as there are degraded areas showing signs of desertification. Therefore, special attention should be paid to the grazing of sheep, which is one of the causes of this problematic situation. In conclusion, the VC of the Ladotyri Mytilinis PDO cheese is highly dependent on natural and human resources. Upgrading the VC in question can be achieved in several ways, as long as stakeholders understand the importance of the link between local resources and product quality. This will ensure that the cheese will remain a product of international reputation, enhancing its marketability, achieving higher prices, and expanding opportunities in terms of sustainability and durability.