Σχέσεις - επιδράσεις του κλίματος και της κλιματικής αλλαγής στα δάση χαλεπίου πεύκης της Πεντέλης: έρευνα νεκρώσεων δένδρων στην περιοχή

Abstract

Τα δάση της χαλεπίου πεύκης (Pinus halepensis) ευδοκιμούν κυρίως στη Δυτική και Κεντρική Μεσόγειο. Η Αττική είναι μία από τις περιοχές της Ελλάδας που αναπτύσσονται εκτεταμένα δάση αυτού του είδους. Η Πεντέλη είναι το 2ο υψηλότερο όρος της Αττικής και καλύπτεται σε όλη του σχεδόν την έκταση από δάση χαλεπίου πεύκης. Τις τελευταίες δεκαετίες επαναλαμβανόμενες καταστροφικές πυρκαγιές έπληξαν την Πεντέλη, με αποτέλεσμα σε αρκετές περιπτώσεις τα δάση χαλεπίου πεύκης να αντικατασταθούν από θαμνώνες Quercus coccifera. Σε αυτό συνετέλεσε η κλιματική αλλαγή, εξαιτίας της οποίας αυξήθηκαν τόσο σε συχνότητα όσο και σε ένταση οι ξηροθερμικές περίοδοι, οι καύσωνες, οι πυρκαγιές και οι πλημμύρες. Στα εναπομείναντα δάση και στις περιπτώσεις που η χαλέπιος πεύκη κατάφερε να αναγεννηθεί, παρατηρήθηκαν τα τελευταία χρόνια αρκετές ξηράνσεις/νεκρώσεις ατόμων Pinus halepensis, απόρροια της ραγδαίας εξέλιξης της κλιματικής αλλαγής με ακόμα μεγαλύτερες σε συχνότητα και ένταση περιόδους ξηρασίας και δευτερογενώς της προσβολής από έντομα και παθογόνα. Στην παρούσα έρευνα γίνεται μια δενδροοικολογική – δενδροκλιματολογική διερεύνηση των σχέσεων - επιδράσεων του κλίματος και της κλιματικής αλλαγής και ιδιαίτερα των ξηράνσεων (νεκρώσεων) δένδρων στα δάση χαλεπίου πεύκης της περιοχής Νέα Πεντέλη - λόφος Πατήματος, του Δήμου Πεντέλης, όπου κατά τη διάρκεια της τελευταίας πενταετίας εμφανίστηκαν τέτοια φαινόμενα στην περιοχή. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να αναδειχθούν οι σχέσεις κλίματος – αύξησης, ο ρόλος της κλιματικής αλλαγής και τα αίτια νέκρωσης δένδρων στην περιοχή. Στα πλαίσια αυτά, από μια συστάδα που περιείχε ζωντανά και νεκρά δένδρα, επιλέχθηκαν 11 δένδρα από κάθε κατηγορία. Από αυτά ελήφθησαν 2 δείγματα (τρυπανίδια) από κάθε δένδρο και συνολικά 22 από ζωντανά και 22 από νεκρά δένδρα. Μετά από την προετοιμασία των δειγμάτων, τη μέτρηση των ετησίων δακτυλίων και τη στατιστική τους επεξεργασία με τη χρήση δενδροχρονολογικών τεχνικών κατασκευάστηκαν χρονοσειρές των αρχικών δεδομένων και δεικτών των πλατών των ετησίων δακτυλίων οι οποίες αναλύθηκαν και συσχετίστηκαν με κλιματικές παραμέτρους. Η έρευνα έδειξε ότι τα νεκρά δένδρα παρουσιάζουν μια υστέρηση στην κατά πλάτος αύξηση καθώς και μια μεγαλύτερη ευαισθησία στο κλίμα σε σχέση με τα ζωντανά δένδρα. Η μείωση αυτή του πλάτους των δακτυλίων είναι ιδιαίτερα σημαντική την τελευταία δεκαετία, στα δένδρα που νεκρώθηκαν, με το πλάτος να γίνεται μικρότερο από 1mm. Σε κάποιο μικρότερο βαθμό το ίδιο συμβαίνει και στα ζωντανά δένδρα, γεγονός που σε κάποιες περιπτώσεις τα καθιστά εξασθενημένα και υποψήφια για μελλοντική νέκρωση. Οι σχέσεις απόκρισης κλίματος – αύξησης δείχνουν ότι η κατά πλάτος αύξηση εξαρτάται από τις βροχοπτώσεις της εαρινής και θερινής περιόδου. Η σχέση αυτή είναι πιο ισχυρή για τα δένδρα τα οποία νεκρώθηκαν. Η εξασθένιση και νέκρωση των δένδρων φαίνεται ότι συνδέεται με τις επαναλαμβανόμενες έντονες και παρατεταμένες περιόδους ξηρασίας, όπως συνέβη κατά τη διάρκεια της τελευταίας πενταετίας και ιδίως κατά τη θερινή περίοδο του 2022 όπου νεκρώθηκαν τα περισσότερα από τα εξεταζόμενα δένδρα. Τα εξασθενημένα δένδρα προσβάλλονται δευτερογενώς από φλοιοφάγα και ξυλοφάγα έντομα και άλλα παθογόνα και νεκρώνονται.

The forests of the Aleppo pine (Pinus halepensis) thrive mainly in the Western and Central Mediterranean basin. Attica is one of the areas in Greece where extensive forests of this species grow. Penteli is the second highest mountain in Attica and is almost entirely covered by pine forests. In the past decades, repeated devastating fires have ravaged Penteli, resulting in several cases in the replacement of the pine forests by Quercus coccifera shrubs. Climate change has contributed to this, which has increased both the frequency and intensity of dry periods, heat waves, fires and floods. In the remaining forests and in those cases where Aleppo pine has managed to regenerate, several droughts/decays of Aleppo pine have been observed in recent years, as a result of the rapid development of climate change, with even greater frequency and intensity of dry periods and, secondarily, of insect and pathogen infestations. The aim of this thesis is to highlight climate-growth relationships, the role of climate change and the causes of tree mortality in the region. In this context, 11 trees from each category were selected from a stand containing both living and dead trees. From these, 2 samples (cores) were taken from each tree and a total of 22 respectively from live and dead trees. After sample preparation, measurement of annual rings and statistical processing using dendrochronological techniques, time series of the original data and indices of annual ring widths were constructed and analysed and correlated with climatic parameters. The research showed that dead trees show a lag in tree growth as well as a greater sensitivity to climate than living trees. This reduction in tree-ring width is particularly significant in the last decade in dead trees, with the tree-ring width becoming less than 1mm. To a lesser extent the same occurs in living trees, which in some cases making them declined and candidates for future necrosis. The climate-growth relationships show that the tree-ring growth depends on spring and summer rainfall. This relationship is strongest for the trees that are dead. The decline and necrosis of the trees seems to be associated with repeated intense and prolonged periods of drought, as has occurred over the last five years and especially during the summer season of 2022 when most of the trees examined died. The weakened trees are secondarily attacked by insects and other pathogens and die.