Πολυλειτουργικότητα και στρατηγικές διαφοροποίησης των γεωργικών εκμεταλλεύσεων: περιπτωσιολογική μελέτη στον Νομό Ιωαννίνων

Abstract

Η γεωργία τις τελευταίες δύο δεκαετίες καθίσταται πολυλειτουργική επιτελώντας πολλαπλές λειτουργίες πέρα από την απλή παραγωγή τροφίµων όπως είναι η παροχή περιβαλλοντικών υπηρεσιών, η διαµόρφωση του τοπίου, η προστασία της βιοποικιλότητας, η διατροφική ασφάλεια και η συµβολή της στη βιώσιµη ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών. Η πολυλειτουργική γεωργία αποτελεί τον πυρήνα του ‘Ευρωπαϊκού Μοντέλου Γεωργίας’ και κρίσιµο στοιχείο για την βιωσιµότητα και την ανάπτυξη των ορεινών αγροτικών περιοχών, οι οποίες χαρακτηρίζονται από ευαίσθητα περιβαλλοντικά και κοινωνικά συστήµατα. Περιορισµένη όµως παραµένει η γνώση µας ως προς την αξιοποίηση και αποτελεσµατικότητα των πολιτικών ανάπτυξης της υπαίθρου µε το σχεδιασµό και την πρόβλεψη µιας σειράς µέτρων για την ενίσχυσή της πολυλειτουργικότητας και κατ’επέκταση και της διαφοροποίησης των οικονοµικών δραστηριοτήτων. Στην παρούσα εργασία επιχειρείται να διερευνηθεί η συµβολή των πολλαπλών λειτουργιών της γεωργίας στην ανάπτυξη των ορεινών περιοχών, εξετάζονται οι µορφές της διαφοροποίησης των οικονοµικών δραστηριοτήτων των γεωργικών εκµεταλλεύσεων ως εργαλείο επίτευξης της πολυλειτουργικότητας (διαφοροποίηση εµβάθυνσης, διεύρυνσης και πολυαπασχόληση), ο καινοτόµος ή µη χαρακτήρας τους και τα χαρακτηριστικά των γεωργών και των εκµεταλλεύσεων που τις συνοδεύουν. Η έρευνα εντοπίζεται σε δύο ορεινές κοινότητες του Νοµού Ιωαννίνων. Για τη διεξαγωγή της µελέτης πραγµατοποιήθηκε εµπειρική έρευνα σε 50 γεωργούς, κατόχους γεωργικών εκµεταλλεύσεων, µε συνεντεύξεις ποιοτικού και ποσοτικού χαρακτήρα. Για την παρουσίαση και περιγραφή των αποτελεσµάτων της έρευνας χρησιµοποιήθηκε η περιγραφική στατιστική και ο έλεγχος συσχέτισης των µεταβλητών µε τη βοήθεια πινάκων διπλής εισόδου (cross tabs). Από τα αποτελέσµατα προκύπτει πως η διαφοροποίηση συµβαίνει σε σηµαντικό ποσοστό µεταξύ των γεωργικών εκµεταλλεύσεων. Και οι τρεις µορφές διαφοροποίησης (εµβάθυνσης, διεύρυνσης και αναδιοργάνωσης) παρατηρούνται, όµως η κυρίαρχη µορφή είναι εκείνη της αναδιοργάνωσης υπό την έκφραση της πολυαπασχόλησης σε γεωργικού ή εξωγεωγικού χαρακτήρα απασχολήσεις του αρχηγού ή των µελών της οικογενειακής εκµετάλλευσης. Είναι µια µορφή συµβατικού χαρακτήρα διαφοροποίησης, κοινό χαρακτηριστικό του αγροτικού τοµέα ανέκαθεν, η οποία µπορεί ωστόσο να ενισχύεται µέσα από τα προγράµµατα πολιτικής για την πολυλειτουργικότητα της γεωργίας. Η διαφοροποίηση σε καινοτόµες δραστηριότητες που αντανακλούν την αξιοποίηση του προγράµµατος ΟΠΑΑΧ (ολοκληρωµένο Πρόγραµµα Ανάπτυξης του Αγροτικού Χώρου) που εφαρµόστηκε στην περιοχή Άνω Πωγωνίου Ηπείρου, όπου περιλαµβάνονται και οι κοινότητες της έρευνας, δεν φαίνεται να είχε αντίκτυπο στους αγρότες. Σε ένα βαθµό αυτό είναι και αποτέλεσµα της αυξηµένης ηλικίας των αρχηγών και των ισχνών προοπτικών διαδοχής της εκµετάλλευσης, της έλλειψης δηλαδή οράµατος ως προς την επαγγελµατική εξέλιξη.

Επίσης, τα δηµογραφικοκοινωνικά χαρακτηριστικά των αρχηγών και τα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά των εκµεταλλεύσεων δεν έδειξαν να συσχετίζονται µε το φαινόµενο (µεταβλητή) της διαφοροποίησης µεταξύ των εκµεταλλεύσεων, όπως παρατηρείται για µερικά τουλάχιστον χαρακτηριστικά στη διεθνή βιβλιογραφία.

Συµπερασµατικά, οι επενδυτικές ευκαιρίες που δόθηκαν µέσα από τα προγράµµατα στήριξης του ∆΄ΚΠΣ, µε στόχο τη διαφοροποίηση των οικονοµικών δραστηριοτήτων των αγροτικών νοικοκυριών, έτυχαν ελάχιστης ανταπόκρισης στο επίπεδο της οικογενειακής εκµετάλλευσης.

Agriculture during the last two decades is multifunctional performing multiple functions beyond simple food production such as the provision of environmental services, landscaping, protection of biodiversity, food security and contributing to sustainable development of rural areas. Μultifunctional agriculture is the core of the 'European Model of Agriculture' and critical to the sustainability and development of mountainous rural areas, which are characterized by sensitive environmental and social systems. Limited is our knowledge regarding the use and effectiveness of rural development policies by designing and introducing a series of measures to strengthen multifunctionality and further more diversification of economic activities. This paper focuses on the contribution of the multiple functions of agriculture in the development of mountain regions and examines the forms of diversification of economic activities of farms as a tool for achieving multifunctionality (deepening, broadening and regrounding), the innovative or not of their character and the characteristics of farmers and farms that accompany them. The research was carried out in two mountain communities of Ioannina. To conduct the study an empirical survey took place including interviews of qualitative and quantitative character to 50 farmers. For the presentation and description of the research the writer used descriptive statistics and correlations of the variables with the help of cross tabulation (cross tabs). The results show that diversification occurs in a substantial proportion between farms. All three forms of diversification (deepening, broadening and regrounding) are observed, but the dominant form is that of regrounding under the expression of pluriactivity (on or off farm labour of the leader or the family members of the household).It is a form of a conventional character diversification, a common feature of the agricultural sector, which can however be enhanced through policy programs for the multifunctionality of agriculture. Diversification in innovative activities that reflects the Intergrated Programs of Rural Development applied in Ano Pogoni continent, including the communities of research, took place without an impact on farmers. To some extent this is a result of the increased age of the leaders and the few chances of succession prospects meaning the lack of vision for professional development.

Also, social-demographic characteristics of leaders and the structural characteristics of the farms don’t seem to correlate with the phenomenon (variable) of diversification between farms, as observed for at least some features of the literature. In conclusion, the investment opportunities provided through the support programs of 4 th Community Support Framework, to diversify the economic activities of rural households have received minimal response from the family farm.