Σύγκριση ανθρωπομετρικών, δημογραφικών και διατροφικών συνηθειών παιδιών που συμμετέχουν στο πρόγραμμα σχολικά γεύματα και παιδιών αναφοράς

Abstract

Γενικά, το «σχολικό γεύμα» ( πρωινό, μεσημεριανό, σνακ), είναι ένα γεύμα οπου παρέχεται σε μαθητές στο σχολείο δωρεάν είτε πληρώνοντας κάποιο αντίτιμο. Υπάρχουν διάφορα προγράμματα παγκοσμίως τα οποία προσφέρουν σχολικά γεύματα σε παιδιά. Τα οφέλη των προγραμμάτων αυτών ποικίλλουν από χώρα σε χώρα. Για παράδειγμα, στις ανεπτυγμένες χώρες πολιτική του προγράμματος αποτελεί η καταπολέμηση της παχυσαρκίας και η διαμόρφωση υγιεινών επιλογών διατροφής, ενω στις αναπτυσσόμενες χώρες πολιτική του προγράμματος αποτελεί η αντιμετώπιση του υποσιτισμού . 1 Γενικα, το σχολικό γεύμα αποτελεί ένα «εργαλείο» το οποίο μπορεί να βελτιωσεί τη διατροφική κατάσταση των παιδιών και να συμβάλει στη διαμόρφωση μιας υγιεινής διατροφικής συμπεριφοράς. Στην Ελλάδα, το πρόγραμμα Σχολικά Γεύματα εφαρμόστηκε το 2016, αρχικά σε πρώτη φάση σε 9 δημοτικά σχολεία του Περάματος και στη συνέχεια επεκτάθηκε σε σχολικές μονάδες όλης της επικράτειας. Σκοπός: Η παρούσα μελέτη αποτελεί μία συγκριτική μελέτη, η οποία έχει ως σκοπό να διερευνήσει τις διαφορές σε δημογραφικό, κοινωνικοοικονομικό και διατροφικό επίπεδο ανάμεσα σε παιδία ( Ε΄-ΣΤ΄ τάξης του δημοτικού) που συμμετέχουν στο πρόγραμμα σχολικά γεύματα και σε παιδιά που δεν συμμετέχουν ( αναφοράς). Μεθοδολογία: H συγχρονική μελέτη πραγματοποιήθηκε από τον Μαίο του 2019 μέχρι τον Οκτώβριο του 2019 σε υποπληθυσμούς παιδιών Ε΄-ΣΤ΄ τάξης του δημοτικού . Η επιλογή των σχολείων έγινε με τυχαιοποιημένη δειγματοληψία ώστε να αντληθεί ικανοποιητικό δείγμα το οποίο συλλέχθηκε από αστικά, ημι-αστικά και μη αστικά κέντρα από 5 κύρια γεωγραφικά διαμερίσματα (Μακεδονία ,Θεσσαλία, Στερεά Ελλάδα, Πελοπόννησος και Κρήτη) . Η μελέτη χωρίστηκε σε δύο φάσεις και εκπληρώθηκε με δύο τρόπους. Στη πρώτη φάση συλλέχθηκε δείγμα (από το Μάιο μέχρι τον Ιούνιο) από 39 σχολεία τα οποία είναι ενταγμένα στο πρόγραμμα Σχολικά Γεύματα, από τα οποία συγκεντρώθηκαν 595 ερωτηματολόγια και στη δευτέρη φάση (Σεπτέμβιο μέχρι τον Οκτώβριο) συλλέχθηκε δείγμα (από τις ίδιες περιοχές με τη πρώτη φάση) από 24 σχολεία τα οποία δεν είναι ενταγμένα στο πρόγραμμα – σχολεία αναφοράς – και συγκεντρώθηκαν 736 ερωτηματολόγια. Στους μαθητές δόθηκε αυτο-συμπληρούμενο ερωτηματολόγιο το οποίο περιλάμβανε α) δημογραφικά, κοινωνικό-οικονομικά και χαραρακτηριστικά τρόπου ζωής β)τη συχνότητα κατανάλωσης τροφίμων (FFQ) και γ)το KIDMED score. Σε 586 παιδιά δόθηκε ερωτηματολόγιο το οποίο συμπλήρωσαν με τη φυσική παρουσία των ερευνητών (τα ερωτηματολόγια αυτά ονομάστηκαν εκτενή), ενώ 745 παιδιά κλήθηκαν να απαντήσουν τα ερωτηματολόγια χωρίς τη φυσική παρουσία ερευνητών (τα ερωτηματολόγια αυτά ονομάστηκαν σύντομα). Μετρήσεις βάρους και ύψους έγιναν στα παιδιά τα οποία συμπλήρωσαν εκτενή ερωτηματολόγιο και πραγματοποιήθηκαν στο σχολείο από την ομάδα των ερευνητών του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Τα ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά έγιναν με τη χρήση ζυγαριάς ακριβείας 100g (ΤaninaTBF 300) για το βάρος και το ύψος χωρίς παπούτσια με τη χρήση αναστημόμετρου. Επίσης, συλλέχθηκαν και στοιχεία από τους γονείς των παιδιών που συμπλήρωσαν τα εκτενή ερωτηματολόγια. Από το ερωτηματολόγια των γονέων συλλέχθηκαν α)ανθρωπομετρικά στοιχεία β)κοινωνικοοικονομικά στοιχεία γ)διατροφικά στοιχεία σύμφωνα με τον δείκτη Mediterranean Diet Score και δ)στοιχεία για τη διατροφή των παιδιών τους. Η συμμετοχή των γονέων όπως και των παιδιών ήταν εθελοντική. Η στατιστική επεξεργασία των δεδομένων αναλύθηκαν με το πρόγραμμα IBM SPSS Statistics 20.0.

Αποτελέσματα: Στα ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά διαπιστώθηκε ότι και στους δύο τρόπους συλλογής δεδομένων ( εκτενή και σύντομα ερωτηματολόγια) τα παιδιά στα σχολικά γεύματα είναι βαρύτερα σε σχέση με τα παιδιά αναφοράς και ψηλότερα. Διαφορές στον ΔΜΣ δεν παρατηρήθηκαν μεταξύ των ομάδων. Μεταξύ των φύλων παρατηρήθηκε διαφορά στον ΔΜΣ, με τα αγόρια να έχουν υψηλότερα ποσοστά ελλιποβαρούς. Όσον αφορά την ενεργειακή πρόσληψη ανά ημέρα, είναι παρόμοια μεταξύ των παιδιών στα σχολικά γεύματα και αναφοράς. Τα παιδιά στα σχολικά γεύματα καταναλώνουν περισσότερα σάκχαρα και φυτικές ίνες σε σχέση με τα παιδιά στα αναφοράς. Επίσης, τα παιδιά που καταναλώνουν σχολικά γεύματα έχουν υψηλότερη πρόσληψη σακχάρων από τα φρούτα, τα γαλακτοκομικά και τα γλυκά . Η ταξινόμηση των τροφίμων σύμφωνα με τον Εθνικό Διατροφικό Οδηγό, έδειξε ότι τα παιδιά στα σχολικά γεύματα καταναλώνουν λιγότερα δημητριακά και όσπρια αλλά περισσότερα φρούτα σε σχέση με τα παιδιά αναφοράς. Καμία διαφορά δεν εντοπίστηκε στη κατανάλωση πρωινού μεταξύ των δύο πληθυσμων ούτε στα εκτενή αλλά ούτε και στα σύντομα ερωτηματολόγια (p= 0,314 και p=0,112 αντίστοιχα). Επίσης, διαφορά δεν εντοπίστηκε στη συχνότητα γευμάτων μεταξύ των παιδιών στα σχολικά γέυματα και αναφοράς ούτε στα εκτενή αλλά ούτε και στα σύντομα ερωτηματολόγια (p= 0,195 και p= 0,056 αντίστοιχα). Στον δείκτη KIDMED δεν βρέθηκε να υπάρχει διαφορά μεταξύ των πληθυσμών. Τα παιδια στα σχολικά γεύματα και στα αναφοράς φαίνεται να έχουν μια μέτρια προσκόλληση στη μεσογειακή διατροφή ( 6.08 ± 2.45, 6.20 ± 2.28 αντίστοιχα). Στη παρούσα μελέτη όταν αναλύθηκαν τα χαρακτηριστικά τρόπου ζωής διαπιστώθηκε ότι στα εκτενή ερωτηματολόγια, τα παιδιά στα σχολικά γεύματα περνούν περισσότερες ώρες στη τηλεόραση/ υπολογιστή κ.α σε σχέση με τα παιδιά αναφοράς τις καθημερινές αλλά και τα σαββατοκύριακα. Στα σύντομα ερωτηματολόγια, τα παιδιά στα σχολικά γεύματα παρακολοθούν περισσότερες ώρες τηλεόραση/ υπολογιστή κ.α τις καθημερινές, σε σχέση με τα παιδιά αναφοράς. Οι γονείς των παιδιών στα σχολικά γεύματα και στα αναφοράς έχουν παρόμοιες ηλικίες. Η πλειοψηφία των γονέων είναι παντρεμένοι και το 74.2% των γονέων αναφοράς είναι εργαζόμενοι σε σύγκριση με το 63% των σχολικών γευμάτων ( p=0.017). Οι γονείς στα σχολικά γεύματα έχουν λιγότερα έτη εκπαίδευσης σε σχέση με τους γονείς αναφοράς ( 13.58 ± 2.78 και 14.22 ± 4.01) ( p=0.047) και είναι πιό πιθανό να έχουν 2 ή περισσότερα παιδιά (p=0.014). Στις κατηγορίες του ΔΜΣ βρέθηκε μεταξύ των γονέων στατιστικά σημαντική διαφορά (0.005). Συγκεκριμένα, οι γονείς αναφοράς έχουν υψηλότερα ποσοστα ελλιποβαρούς και φυσιολογικού βάρους ενώ οι γονείς στα σχολικά γεύματα έχουν υψηλότερα ποσοστα υπέρβαρου και παχυσαρκίας. Συμπεράσματα: Η σύκριση των δύο πληθυσμών δεν ανέδειξε διαφορές στα ανθρωπομετρικά, δημογραφικά και διατροφικά χαρακτηριστικά με εξαίρεση την υψηλότερη κατανάλωση σακχάρων και φυτικών ινών που βρέθηκε να έχουν τα παιδια που λαμβάνουν σχολικά γεύματα σε σχέση με τα παιδιά αναφοράς. Στη παρούσα μελέτη διαπιστώθηκε οτι όλα τα παιδιά καταναλώνουν λιπαρά, κορεσμένα λιπαρά, σάκχαρα και νάτριο πάνω από τις συστάσεις που προτείνουν οι οργανισμοί υγείας.

“School lunch” (breakfast, lunch, snacks) is a meal that provided to students at school for free or pay a cost. There are various programs around the world that offer school meals to students. The benefits of these programs vary from country to country. In developed countries, for example, the policy of the program is to combat obesity and shaping healthy eating choices, while in developing countries the policy of the program is to tackle malnutrition1. The school lunch is a "tool" that can improve children's nutritional status and help shape healthy eating behaviors. In Greece, the School Meals program was implemented in 2016, initially in nine primary schools in Perama and then expanded to school throughout the country. Objective: This study is a comparative study that aims to investigate the differences in demographic, socioeconomic and nutritional characteristics between fifth and sixth grade of elementary school students, who participate in the school lunch program and students who do not. Methods: The cross-sectional study was carried out during May 2019 - October 2019 on a population of primary school students. The schools were selected by random sampling to obtain a satisfactory sample, which was collected from urban, semi-urban and non-urban centers from 5 main geographical regions (Macedonia, Thessaly, Central Greece, Peloponnese and Crete). The study was divided into two phases and completed in two ways. In the first phase, the sample was collected (from May to June) from 39 schools that participate in the School Meals Program, of which 595 questionnaires were collected and in the second phase (from September to October), the sample (from the same areas as the first phase) was collected from 24 schools that do not participate in the program and collected 736 questionnaires. Specifically to students were given a questionnaire to complete, which included: a) demographic, socio-economic and lifestyle characteristics b) food frequency (FFQ) and c) KIDMED score. To 586 students were given questionnaires that were completed with the physical presence of the researchers (extensive questionnaires), while to 745 students were asked to respond to the questionnaires without the physical presence of the researchers (short questionnaires). Weight and height measurements were measured in children who completed an extensive questionnaire and were conducted at school by a team of researchers from the Agricultural University of Athens. The anthropometric characteristics were measured using a 100g precision balance (TaninaTBF 300) for weight and height using a stopper. Data were also collected from the parents of the children who completed the extensive questionnaires. From the parents' questionnaires were collected a) anthropometric data b) socioeconomic data c) nutritional data according to the Mediterranean Diet Score Index and d) nutrition data for their children. The participation of parents as well as children was voluntary. The statistical processing of the data was analyzed with IBM SPSS Statistics 20.0. Results: The anthropometric characteristics found that both types of data collection (extensive and short questionnaires) children at school lunches were heavier than reference children and higher. No differences in BMI were observed between the groups. Gender differences were observed in BMI, with boys having higher percentages of weight loss. In terms of energy intake per day, they are similar among children in school dividends and comments. Kids at school eat more sugar and fiber than kids in the report. Children who consume school meals also have a higher intake of sugars than fruits, dairy and sweets. Food classification according to the National Routing Guide showed that children at school meals consume less cereals and turnips but more fruit than reference children. No differences were found in breakfast consumption between the two populations in either the extended or the short questionnaires (p = 0.314 and p = 0.112 respectively). Also, the difference was not found in the frequency of meals among children in the school languages and the reference to the extended and short questionnaires (p = 0.195 and p = 0.056, respectively). The KIDMED index was not found to have a difference between populations. Children in school meals and samples appear to have moderate adherence to Mediterranean diet (6.08 ± 2.45, 6.20 ± 2.28 respectively). In the present study, when analyzing lifestyle characteristics, it was found that in extensive questionnaires, children at school lunches spend more time on television / computer and than children on weekdays and weekends. In short questionnaires, children at school lunches are asked to watch more television / computer hours and more daily than the reference children. Parents of children in school lunches and reporting have similar ages. The majority of parents are witnesses and 74.2% of parents are employed compared to 63% of school graduates (p = 0.017). Parents at school lunches have fewer years of education than reference parents (13.58 ± 2.78 and 14.22 ± 4.01) (p = 0.047) and are more likely to have 2 or more children (p = 0.014 ). There was a statistically significant difference between parents in the BMI categories (0.005). Specifically, reference parents have higher percentages of low birth weight and normal weight while parents at school meals have higher rates of overweight and obesity. Conclusions: The comparison of the two populations showed no differences in anthropometric, demographic, and nutritional characteristics with the exception of the higher consumption of sugars and fiber found in children receiving school meals than reference children. The present study found that all children consume fats, saturated fats, sugars and sodium over the recommendations of health organizations.