Ξερολιθιά και αγροτικό τοπίο στην Κύπρο: ο δρόμος της ξερολιθιάς στην περιοχή Λεμεσού

Abstract

Η τέχνη της ξερολιθιάς είναι γνωστή ανά το παγκόσμιο και εμφανίζεται στην ύπαιθρο από τους προϊστορικούς χρόνους. Η διάδοσή της οφείλεται στο ότι η πέτρα αποτελούσε από παλιά την πιο οικονομική και εύκολα συγκεντρώσιμη πρώτη ύλη στο περιβάλλον. Για το λόγο αυτό τη συναντάμε σε όλο τον κόσμο, με ιδιαίτερη έμφαση στις Μεσογειακές περιοχές. Στην Κύπρο οι ξερολιθιές αποτελούν χαρακτηριστικό στοιχείο του αγροτικού τοπίου και είναι περισσότερο γνωστές στους ντόπιους με την ονομασία «δόμες». Επιπρόσθετα, στην Κύπρο παρατηρούνται διάφορα είδη και πολλές χρήσεις της ξερολιθιάς, όπως και ένας πολύ ιδιαίτερος χαρακτηριστικός τρόπος κατασκευής τους. Στο νησί της Κύπρου υπάρχουν πολλές πολιτιστικές διαδρομές, κάποιες εκ των οποίων έχουν αναγνωριστεί από το Συμβούλιο της Ευρώπης. Οι πολιτιστικές διαδρομές αποτελούν πόλο έλξης για χιλιάδες τουρίστες κάθε χρόνο: ο επονομαζόμενος «πολιτιστικός τουρισμός». Ωστόσο, παρά την παρουσία αρκετών ξερολιθιών στο κυπριακό τοπίο, απουσιάζει μια οργανωμένη πολιτιστική διαδρομή της ξερολιθιάς. Με σκοπό την αξιοποίηση και ανάδειξη της ιδιαίτερης μορφολογίας αλλά και των χαρακτηριστικών (ξερολιθικές κατασκευές, παραδοσιακές καλλιέργειες, φυτικό υλικό) του αγροτικού τοπίου της ορεινής και ημιορεινής περιοχής της Λεμεσού, επιχειρήθηκε η σύνθεση δύο (2) θεματικών διαδρομών: της «διαδρομής της ξερολιθιάς» και της «βοτανικής διαδρομής». Για τη σύνθεση της πρότασης και της σχεδιαστικής μελέτης που ακολούθησε, συγκεντρώθηκαν αρκετά και χρήσιμα στοιχεία και πληροφορίες με επιτόπιες επισκέψεις, λήψη φωτογραφιών, μελέτη βιβλιογραφικών πηγών και διενέργεια επιτόπιας έρευνας με συνεντεύξεις μέσω ερωτηματολογίου. Η προτεινόμενη «διαδρομή της ξερολιθιάς», αναπτύσσεται σε μήκος 85.7km στον ορεινό και ημιορεινό όγκο της Λεμεσού. Ένα δε τμήμα αυτής συνδέεται με την υπάρχουσα στην περιοχή «διαδρομή του κρασιού» και έχει σαν στόχο την ανάδειξη, ανάπλαση και προστασία των υπάρχοντων ξερολιθιών καθώς επίσης την ανάδειξη παραδοσιακών καλλιεργειών, τοπικών παραδόσεων και άλλων αρχιτεκτονικών στοιχείων και μνημείων του τόπου. Η δεύτερη προτεινόμενη διαδρομή, η «βοτανική διαδρομή» βρίσκεται στο βορειότερο κομμάτι της διαδρομής της ξερολιθιάς το οποίο χαρακτηρίζεται από την επικρατούσα δασική κυρίως βλάστηση. Αυτή αναπτύσσεται σε μήκος 2.40 km, συνδέοντας τα χωριά Μαντριά και Κάτω Πλάτρες με στόχο την ανάδειξη της ιδιαίτερης βλάστησης και δασικού τοπίου της περιοχής, την προστασία και ανάδειξη διαφόρων ενδημικών ειδών καθώς επίσης μέσω διαφόρων εκδηλώσεων και δράσεων στις τοπικές κοινωνίες, την ανάδειξη και αναβίωση διαφόρων παραδόσεων και την προσέλκυση διεποχικού τουρισμού με ταυτόχρονη διατήρηση του φυσικού και πολιτισμικού χαρακτήρα της περιοχής.

The art of dry stone is known all over the world and has appeared in the countryside since prehistoric times. Its spread is due to the fact that stone was the most economical and easily concentrated raw material in the environment. For this reason we find it all over the world, with special emphasis on the Mediterranean regions. In Cyprus, dry stones are a characteristic element of the rural landscape and better known to the locals as "structures". In addition, in Cyprus there are various types and many uses of dry stone, as well as a very special characteristic way of their construction. There are many cultural routes on the island of Cyprus, some of which have been recognized by the Council of Europe. Cultural routes are an attraction for thousands of tourists every year: the socalled "cultural tourism". However, despite the presence of several dry stones in the Cypriot landscape, there is no organized cultural route of the dry stone. In order to utilize and highlight the special morphology but also the characteristics (dry stone structures, traditional crops, plant material) of the rural landscape of the mountainous and semi-mountainous area of Limassol, an attempt was made to compose two (2) thematic routes: the "dry stone route" and the "botanical route". For the synthesis of the proposal and the design study that followed, a lot of useful data and information were gathered through on-site visits, taking photos, studying bibliographic sources and conducting on-site research with interviews through a questionnaire. The proposed "dry stone route" is developed in a length of 85.7 km in the mountainous and semi-mountainous volume of Limassol. A part of it is connected with the existing in the area "wine route" and aims to highlight, regenerate and protect the existing dry stones as well as the promotion of traditional crops, local traditions and other architectural elements and monuments of the place. The second proposed route, the "botanical route" is located in the northern part of the dry stone route which is characterized by the predominant forest vegetation. It is developed in a length of 2.40 km, connecting the villages of Mantria and Kato Platres with the aim of highlighting the special vegetation and forest landscape of the area as well as the protection and promotion of various endemic species as well as through various events and actions in local communities, highlighting and reviving various traditions and the attraction of seasonal tourism while preserving the natural and cultural character of the area.